Het belang van focus

Morgen heb je een belangrijke deadline. Werk aan de winkel! Je besluit een uur lang geconcentreerd te werken zonder afleiding. Telefoon op stil, tabbladen die je niet nodig hebt gesloten, klaar om he-le-maal te focussen. Na een paar minuten valt je oog op een melding. Toch even kijken? Voor je het weet ben je twintig minuten bezig met e-mails, het weerbericht en sociale media.

Zulke momenten van afleiding lijken onschuldig, je pakt de draad later heus wel weer op, maar ze zijn symptomatisch voor de moderne tijd vol prikkels.

Niets afmaken

“We leven in een wereld van continue connectiviteit, met afleiding op elke straathoek”, zegt Elke Geraerts, doctor in de psychologie en schrijver van Focus is het nieuwe goud. “Die eindeloze to-dolijsten en overvolle agenda’s zijn een genadeloze spiegel van de situatie in je hoofd: voortdurend in overdrive. De focus is zoek. Je weet niet waar je moet beginnen, dus je doet van alles een beetje. Dat zorgt voor stress, want je maakt niets af. Geen wonder dat stress- en burn-outcijfers pieken als nooit tevoren.”

Hoewel we beter dan ooit weten wat we nodig hebben om gezond en veerkrachtig te blijven, lijken onze overprikkelde hersenen niet meer in staat om al die informatie te verwerken. Ga maar eens bij jezelf na: hoe vaak ben je tijdens het lezen van dit artikel al afgeleid? Het geluid van een binnenkomend appje is genoeg om alles uit je handen te laten vallen. “Je aandacht wordt voortdurend op de proef gesteld”, zegt Geraerts. “Zonder bewuste keuzes laat je de focus wegglippen.”

Hunkeren naar prikkels

Haar boek gaat over het belang van aandacht en hoe je in een wereld vol afleiding je concentratie kunt terugwinnen. Volgens Geraerts is dat het grootste cadeau dat je jezelf kunt geven. “Focus is niet alleen essentieel voor de productiviteit, maar ook voor je mentale welzijn en je relaties met anderen. Door je volledig te richten op één taak en afleidingen bewust te vermijden, vind je meer rust en stabiliteit in je dagelijks leven. Ook zorgt meer focus ervoor dat je veerkrachtiger en effectiever wordt.”

Focus is volgens Geraerts dé sleutel tot succes, zowel professioneel als persoonlijk. Maar in een wereld waarin we ons vooral laten leiden door dopamine, is echte focus zeldzaam geworden. “Ons brein is van nature gevoelig voor dopamine, een stofje dat een kortstondig gevoel van geluk geeft. Het dopamine-effect zorgt ervoor dat we snel afgeleid raken door meldingen, berichten en updates omdat ze het brein belonen. We blijven hunkeren naar de volgende prikkel zonder dat we langdurige voldoening vinden.”

Zoals gokautomaten werken met een onvoorspelbaar beloningssysteem, blijft het brein constant zoeken naar de volgende prikkel. “Dit maakt het moeilijk om langere tijd gefocust te blijven en effectief werk te verrichten. Het gevolg is dat je gedurende de dag met allerlei verschillende taken tegelijk bezig bent, zoals een echte multitasker. Misschien ben je daar zelfs trots op.”

Het geluid van een binnenkomend appje is genoeg om alles uit je handen te laten vallen

Bewust en gericht

Maar het is een wijdverbreide misvatting dat het productief is om van alles tegelijk te doen. “Wat wij multitasken noemen, is in feite switchtasken, het schakelen tussen taken”, legt Geraerts uit. “Elke keer dat het brein moet schakelen, kost dit extra energie. Je put je hersenen er eigenlijk mee uit, wat uiteindelijk leidt tot fouten en minder creativiteit. De continue mentale belasting houdt trouwens niet alleen je brein, maar ook je lichaam in een constante staat van paraatheid, met verhoogde cortisolniveaus tot gevolg. Op de lange termijn kan dat zorgen voor allerlei gezondheidsproblemen.”

Geraerts adviseert om multitasken in te ruilen voor monotasking: bewust en gericht werken aan één taak zonder onderbrekingen. “Monotasking zorgt ervoor dat je je brein gebruikt zoals het is bedoeld: gefocust en doelgericht. Door bewust te kiezen voor monotasking, kun je je cognitieve bronnen optimaal benutten en dieper in het werk duiken. Dit helpt niet alleen om productiever te zijn, het vergroot ook je werkplezier. Omdat je met monotasking je prefrontale cortex traint, zal het ook steeds makkelijker worden om je te focussen.”

Een andere belangrijke aanbeveling is het creëren van structuur op basis van je natuurlijke energie- en concentratieritme. “Iedereen heeft gedurende de dag pieken en dalen in concentratie. Door daar rekening mee te houden, kun je veel productiever werken. Veeleisende taken voer je uit als je concentratie hoog is, bijvoorbeeld vroeg in de ochtend. Taken die minder inspanning vergen, zoals het beantwoorden van e-mails, verschuif je juist naar een moment van de dag waarvan je weet dat je concentratie wat lager is.”

Aandachtslandschap

Heb je geen idee wanneer je concentratie op z’n best of slechtst is, dan kun je eerst een zogeheten aandachtslandschap maken. “Hiervoor houd je een week lang bij op welke momenten je je goed kunt focussen en wanneer niet. Aan de hand van de uitkomsten kun je de indeling van je werkdag afstemmen op je natuurlijke ritme.

Daarmee voorkom je gevoelens van overweldiging en uitputting die zorgen dat je vatbaar wordt voor afleiding. Je bent productiever en ervaart aan het eind van de dag een groter gevoel van voldoening.”

Het is niet nodig om de héle dag gefocust te zijn. “Dat kan ook niet”, zegt Geraerts. “Naast gefocust werken is ook ontfocussen belangrijk. Tijdens momenten van rust kan het brein alle opgedane informatie verwerken en zichzelf herstellen, wat essentieel is voor je geheugen en je creativiteit. Maar in plaats van pauzes te vullen met sociale media, waarmee je juist nieuwe prikkels toevoegt, raad ik aan om schermvrije breaks te nemen. Maak een korte wandeling, doe wat eenvoudige ademhalingsoefeningen of kijk even naar buiten.”

Schermvrije momenten

Een van de grootste uitdagingen voor de focus, met stip op nummer één, is technologie. Smartphones, e-mails en sociale media hebben ons leven verrijkt, zonder meer, maar zorgen ook dat je voortdurend wordt afgeleid. Geraerts benadrukt het belang van bewust omgaan met alles wat een scherm heeft, bijvoorbeeld door meldingen zoveel mogelijk uit te schakelen en schermvrije momenten in te plannen. “Je kunt je aandacht er veel beter bij houden als je technologie gebruikt als hulpmiddel en niet als een constante onderbreking.”

Door meldingen alleen op vaste momenten te bekijken en je telefoon buiten handbereik te leggen, creëer je op een simpele manier meer ruimte voor inhoudelijke bezigheden zonder afleiding. “Dat heeft niet alleen een positief effect op je werk, maar ook op relaties en je sociale leven. Afleiding door meldingen en schermen zorgt ervoor dat je minder betrokken bent, waardoor persoonlijke relaties oppervlakkiger worden. Als jij uit eten bent met een vriendin en zij kijkt constant met een half oog naar haar telefoon, krijgen jullie nooit een mooi gesprek.”

Door echt aanwezig te zijn in het moment en aandachtig te luisteren, kun je een diepere verbinding maken en oprechter communiceren. Met anderen, maar ook met jezelf. “Door afleiding te minimaliseren schep je ruimte voor wat belangrijk is.” Denk aan zelfreflectie, vaker een boek lezen of aan het ontwikkelen van vaardigheden zoals een andere taal leren of een nieuwe sport gaan beoefenen. “Je leert jezelf zo beter kennen, wat kan zorgen voor een duidelijkere koers in het leven. Als je specifieke doelen hebt, zul je die eerder bereiken. Dat levert een groot gevoel van voldoening op.”

• Lees ook: Zo houd je je aandacht erbij: 10 tips

Investering in jezelf

Focus is dus meer dan een vaardigheid, het is een waardevolle investering in jezelf en je toekomst. “Het mooie aan bewust kiezen voor focus is dat het helpt om intenser en bewuster te leven zonder steeds achter de volgende afleiding aan te rennen”, zegt Geraerts. “Wanneer je kiest voor focus, kies je voor een leefstijl waarin je actief de controle neemt over je aandacht en tijd. Het helpt om het maximale uit je werk, je relaties en persoonlijke groei te halen.Daarom zeg ik: focus is het nieuwe goud. En het ligt binnen handbereik, als je ervoor kiest.”

Dr. Elke Geraerts is doctor in de psychologie en ze bekleedde academische posities aan de universiteiten van Harvard, St. Andrews, Maastricht en Rotterdam. Daarnaast is ze CEO bij Better Minds at Work, dat bedrijven helpt om het mentaal kapitaal van hun werknemers te verhogen. Haar nieuwste boek: Focus is het nieuwe goud, Uitgeverij Lannoo, EAN 9789401409070.