Ervaar je veel stress? Kijk dan uit voor overspannenheid en een burn-out

Wat is overspannenheid?

Iedereen ervaart wel eens spanning of stress. Wanneer deze klachten te lang aanhouden en je niet meer goed kunt functioneren in je dagelijkse activiteiten, ben je overspannen. Artsen noemen dit ook wel een aanpassingsstoornis. Houden deze klachten langer dan zes maanden aan en ben je vooral uitgeput en moe? Dan heb je een burn-out.

Wanneer je stress ervaart, reageert je lichaam door stresshormonen (onder andere adrenaline en cortisol) aan te maken. Daardoor versnellen je hartslag en ademhaling en spannen je spieren zich aan. Je bloed wordt vooral naar je hersenen en je spieren gestuurd, waardoor je extra alert en geconcentreerd bent, klaar voor actie. Organen die op dat moment minder belangrijk zijn, zoals je spijsverteringsorganen, krijgen juist minder bloed. Zodra de oorzaak van de spanning weg is, neemt ook de stressreactie af en ontspan je weer. Dit is normaal.

Wanneer je echter langdurig stress ervaart en je te weinig tijd neemt om te ontspannen, raak je overbelast en kun je overspannen raken. Je krijgt allerlei psychische en lichamelijke symptomen, waardoor je je dagelijkse activiteiten als het huishouden en je werk niet meer goed kunt uitvoeren.

Oorzaken

Wanneer je overspannen bent of een burn-out hebt, heb je meer stress dan dat je aankan. Anders gezegd: de draaglast is groter dan je draagvlak.

Stress kan op verschillende manieren ontstaan. Veelvoorkomende factoren zijn:

• werkproblemen: constant hoge werkdruk, problemen met collega’s
• problemen in je persoonlijke omgeving: relatieproblemen, veel ruzies, scheiding
• veranderingen in je persoonlijke situatie, zoals een verhuizing of het krijgen van een kind
• financiële problemen
• chronische en/of ernstige ziekte of overlijden van een naaste

Daarnaast is het belangrijk hoe je omgaat met stress. Als je geen tijd wilt of kunt nemen voor ontspanning, blijven je stresshormonen (adrenaline en cortisol) verhoogd en kunnen je lichaam en geest uitgeput raken. Andere factoren die invloed hebben op je draagkracht zijn:

• weinig steun uit je omgeving
• te veel tegelijk willen, moeite hebben met prioriteiten stellen
• moeite met 'nee' zeggen en/of om hulp vragen
• perfectionisme
• veel verantwoordelijkheidsgevoel en betrokkenheid
• weinig invloed hebben op je eigen leven en je omgeving
• gevoelens slecht kunnen uiten

Symptomen

Wanneer je overspannen bent of een burn-out hebt, heb je last van een aantal lichamelijke en psychische klachten waardoor je niet meer normaal kunt functioneren. Je maakt meer fouten dan normaal. Je kunt ongezond gedrag gaan vertonen om toch goed te blijven functioneren, zoals overmatig gebruik van cafeïne, alcohol en/of drugs, gebruik van slaap- of kalmeringsmiddelen, en het vermijden van sociale contacten.

Psychische symptomen die voor kunnen komen bij overspanning zijn:

• gespannen zijn, je opgejaagd voelen
• controleverlies, het gevoel dat je het niet meer aankan
• schuldgevoel
• nergens meer zin in hebben
• concentratieproblemen
• vergeetachtigheid
• prikkelbaarheid
• piekeren
• gevoel te mislukken of te falen
• minder goed tegen drukte kunnen dan normaal
• sneller huilen dan normaal
• slaapproblemen

Ook lichamelijke klachten komen veel voor bij mensen die overspannen zijn:

• vermoeidheid
• duizeligheid
• benauwdheid
• hoofdpijn
• hartkloppingen
• maagklachten
• buikpijn
• spierpijn
• vaker verkouden zijn door een verminderde weerstand

Diagnose

Heb je langdurig last van stress en kun je daardoor je dagelijkse activiteiten niet meer goed uitvoeren? Ga dan naar je huisarts. Hij of zij bespreekt je symptomen met je. Eventueel kan je huisarts je vragen om een vragenlijst in te vullen om een beter beeld te krijgen van de klachten die je ervaart. Wanneer je veel lichamelijke klachten hebt, kan je huisarts bloedonderzoek laten doen om lichamelijke oorzaken voor je symptomen uit te sluiten.

Risicofactoren

Overspannen worden komt vaker voor bij jongvolwassenen, perfectionisten, harde werkers en mensen die moeilijk 'nee' kunnen zeggen. Langdurige problemen en plotselinge vervelende gebeurtenissen kunnen het risico op overspannenheid verhogen.

Behandeling

Ervaar je langdurig stress? Dan is het belangrijk om daar wat aan te doen, om te voorkomen dat je klachten erger worden. Hoe moeilijk het ook kan zijn, geef toe dat het niet goed gaat met je en doe iets om je situatie te veranderen. Je huisarts, praktijkondersteuner, bedrijfsarts, psycholoog, maatschappelijk werker en/of een coach kunnen je daarbij helpen.

Het herstel van overspannen zijn verloopt in meerdere fasen. Het is belangrijk om te herstellen door rust te nemen, maar daarnaast is een actieve aanpak nodig om je problemen aan te pakken en te voorkomen dat je opnieuw overspannen raakt.

In de eerste fase staan inzicht en acceptatie op de voorgrond. Je geeft toe dat het niet goed gaat en praat hierover. In deze fase zijn rust en ontspanning belangrijk. Blijf daarnaast wel je gewone activiteiten doen, zoals het huishouden en je werk, maar kijk of je een aantal taken kunt laten vallen of overdragen aan iemand anders. Zorg ook voor voldoende slaap en lichaamsbeweging.

In fase twee zet je de oorzaken van je overspanning op een rij en bedenk je mogelijke oplossingen. Hoewel de factoren die je stress veroorzaken niet altijd opgelost kunnen worden, heb je wel controle over hoe je met deze stressfactoren omgaat. Onderzoek ook welke dingen je energie kosten en waar je juist meer energie van krijgt. Maak keuzes in wat je wel en niet doet. Zo krijg je weer grip op je eigen leven. Mindfulness kan hierbij helpen.

In de derde fase ga je de oplossingen toepassen. Je pakt je taken geleidelijk weer op. Vaak merk je dat je anders tegen dingen aan gaat kijken en je prioriteiten anders liggen. Hierdoor voel je je steeds beter en verklein je de kans dat je opnieuw overspannen raakt.

Prognose

De meeste mensen genezen volledig van overspanning. Het herstel gaat niet voor iedereen even snel: hoe langer je klachten al bestaan, des te langer kan het herstel duren. Meestal lukt het om je normale dagelijkse activiteiten binnen enkele weken tot maanden weer volledig uit te voeren. Bij een burn-out duurt het herstel vaak langer.