‘We realiseren ons niet hoe belangrijk stress voor ons is’

Wat is stress precies?

“Die vraag is lastig te beantwoorden omdat iedereen er iets anders onder verstaat. Daarom haten wetenschappers die zich met stress bezighouden dit woord. Ik heb veel onderzoek gedaan naar wat mensen dénken dat het is door ze vragenlijsten te laten invullen. De meesten denken dat het tijdsdruk is. Geen tijd hebben om alles te doen wat we willen doen binnen een bepaalde tijd. Als grap vraag ik ze dan: als dat zo is, waarom voelen we dan stress wanneer we naar de tandarts gaan? Het is niet dat hij je in de stoel gooit om alles zo snel mogelijk te doen en jij bang moet zijn dat het niet lukt…

Vanwege die verschillende interpretaties is het niet betrouwbaar om mensen te vrágen of ze zich gestrest voelen, we moeten het méten. Zo weten we of ze gestrest zijn, los van wat ze eronder verstaan en of ze eerlijk antwoorden. Inmiddels hebben we veel kennis van de biologische reactie op stress. Je brein speelt daarin een belangrijke rol. Het scant de omgeving voortdurend op bedreigingen. Je brein is niet gemaakt om cijfers op een formulier te zetten achter een bureau. Dat kan het wel, maar zodra er gevaar dreigt, zal het paf, meteen omschakelen. Je moet dan vechten of vluchten. Ons brein zorgt er door middel van stresshormonen voor dat we op zo’n moment veel adrenaline aanmaken. Adrenaline geeft ons energie om het gevaar – ‘de mammoet in de oertijd’ – te lijf te gaan of ervoor weg te rennen. Die stresshormonen kunnen we tegenwoordig terugvinden in speeksel maar ook in ons haar. Het mooie van haar is dat het die informatie niet verliest, ook niet als we het verven ofzo. Aangezien we weten dat haar ongeveer een centimeter per maand groeit, kunnen we eraan aflezen of er bij iemand sprake is van chronische stress.”

Wat is het grootste misverstand omtrent stress?

“Dat het alleen maar slecht voor ons is. Door alle vooroordelen omtrent stress en de negatieve houding ten opzichte van stress, realiseren we niet hoe belangrijk het voor ons is. Dankzij stress kunnen we overleven. Er bestaan natuurlijk geen mammoeten meer, maar als we willen oversteken en er komt een bus aan, dan is dat een evengrote bedreiging. Iedere keer dat dit prachtige systeem in werking treedt, is het essentieel voor onze overleving. Het wordt pas een probleem als de stress chronisch is omdat er te veel spreekwoordelijke ‘mammoeten’ in ons leven zijn.”

Wat gebeurt er dan?

“Rond 1970 hebben wetenschappers ontdekt dat de stresshormonen die je produceert om te kunnen vechten of vluchten binnen tien minuten teruggaan naar het brein. Wanneer ze daar aankomen, hebben ze een negatieve invloed op je leervermogen, je geheugen en je capaciteit om emoties te controleren. Toen begonnen we te begrijpen hoe blootstelling aan chronische stress onder andere de manier kan veranderen waarop we situaties interpreteren. Het glas begint halfleeg te lijken in plaats van halfvol. Chronische stress versterkt angstigheid en depressie. Het vergroot onze kans op hartkwalen, hoge bloeddruk, een hoog cholesterol, diabetes type 2 en een minder goed functionerend immuunsysteem. Gelukkig zijn de meeste van die gevolgen ook weer terug te draaien.”

Wanneer is een stressreactie goed voor ons?

“Neem de mensen die nu in Oekraïne leven. Die zijn blootgesteld aan een zogenaamde absolute stressor: de oorlog. Hun stressrespons maakt de kans groter dat ze het overleven. Je wordt er bijvoorbeeld zeven keer zo sterk van. Op sociale media zag ik een foto van een fragiel Oekraïens meisje. Ze had 17 kilometer gelopen met haar Duitse herder van zo’n dertig kilo op haar schouders. Waarschijnlijk had ze nóg wel 17 kilometer kunnen afleggen. Een stressreactie zorgt ervoor dat we nauwelijks pijn voelen. Daarnaast verhoogt het onze waakzaamheid. We worden meesters in het signaleren van gevaar.”

En als we niet in een oorlogssituatie zitten?

“Dan kunnen we nog steeds gestrest zijn. Het gaat dan alleen meestal om situaties die niet iedereen even stressvol vindt, zogenaamde relatieve stressoren. Zoals deelnemen aan het verkeer, examen moeten doen of een presentatie houden. Ook dan verhoogt de stressrespons onze waakzaamheid, kracht en de mogelijkheid om te pieken. Op het moment dat we stress gaan zien als iets positiefs, verandert dat ons leven. In onderzoek hebben we gezien dat mensen met een positieve mindset ten opzichte van stress minder, maar nog wel genoeg, stresshormonen aanmaken dan mensen met een negatieve stressmindset. Helaas zijn we door de wetenschap en de media veel te bang gemaakt voor stress. Vandaar mijn persoonlijke missie om die mindset te veranderen. Onder andere met behulp van voorlichting, ons gratis magazine Mammoth Magazine, mijn boek en de informatieve site www.humanstress.ca.”

Op je site staat ook een recept voor stress…

“Wat voor de een stressvol is, hoeft dat niet voor de ander te zijn. Toch valt er een universeel recept voor te geven, zo hebben wetenschappers ontdekt. Om een situatie stressvol te maken, moet deze namelijk altijd één of meer van de volgende ingrediënten bevatten: onbekendheid (nieuwigheid), onvoorspelbaarheid, dreiging voor ons ego en/of gebrek aan controle. Denk bij onbekendheid bijvoorbeeld aan de stress die je kunt voelen als je iets nieuws moet leren op de computer, bij onvoorspelbaarheid aan een baas die iedere dag iets anders van je wil, bij dreiging voor je ego aan mensen steeds vragen waarom je iets op een bepaalde manier aanpakt (vinden ze me dom?) en bij een gebrek aan controle aan files op weg naar een afspraak. Dit soort stressoren hebben we de hele week, tak, tak, tak. Als we te lang te veel stress ervaren, lopen we een stressblessure op, net als wanneer we te lang hebben gerend. Dat overkomt iedereen, zelfs mij.”

Wat kunnen we doen als er te veel stress in ons leven is?

“Ten eerste: ons lichaam gebruiken om de stressrespons te stoppen. Doe de buikademhaling. Adem in en maak een ballon van je buik, adem uit en laat de ballon leeglopen. Of ga zingen. Als we zingen, neemt de hoeveelheid stresshormonen in ons lijf met 12 procent af. Bewegen helpt ook. Je hoeft niet naar de sportschool, vijftien minuten wandelen werkt al. Daarom heb ik dus een hond, haha. En als het regent ga ik dansen, dat deden de mammoetjagers ook. Na de jacht, om het kampvuur. En als laatste: weerhoud jezelf er niet van om te lachen, juist ook in dramatische tijden. Wanneer je lacht, stuur je een boodschap naar je brein dat er geen mammoet is. Als je de hele dag stampvoetend en bozig door het leven gaat, denkt je brein: aha, er is vast een bedreiging; zet je schrap! Zo krijg je een chronische stressreactie en val je uiteindelijk om.”

Sonia Lupien (57) is oprichter en directeur van het Centre for Studies on Human Stress in Montreal, Canada. Met dit centrum wil ze wetenschappelijke kennis over stress toegankelijk maken­ voor een groot publiek. Haar onderzoek heeft onder meer laten zien dat chronische stress het geheugen kan verminderen. In oktober 2022 verschijnt de Engelse vertaling van haar boek met als titel Well Stressed. Manage Stress Before It Turns Toxic (nu al online verkrijgbaar als e-book).

Dit is een artikel verscheen eerder in Plus Magazine september 2022. Abonnee worden van het blad? Dat doet u in een handomdraai.