Hypnose: wat is het en hoe kan het jou helpen?

Waarom bent u hypnotherapeut geworden?

“Na mijn opleiding tot psychiater volgde ik een aanvullende opleiding cognitieve gedragstherapie. Die is vooral gericht op logisch denken, maar ik vond dat er iets ontbrak. Een van de opleiders liet ons kennismaken met de kracht en mogelijkheden van hypnose en verbeelding. Daarin heb ik me bijgeschoold, want in professionele handen heeft hypnose een meerwaarde bij psychotherapeutische behandelingen. Het helpt mensen op een andere manier om ongewenst gedrag of ongewenste gedachten om te buigen, veranderingen tot stand te brengen of klachten te beïnvloeden. Verwar hypnotherapeuten niet met lekenhypnotiseurs die zich na een korte opleiding therapeut-hypnotiseur noemen, veelbelovende slogans gebruiken zoals: in één sessie van al je angsten af, en daar veel geld voor vragen. Dat soort beloften zijn niet realistisch en ze misleiden mensen.”

Wat is hypnose precies?

“Hypnose is verwant aan trance, een natuurlijke toestand. Je kunt het vergelijken met dagdromen en in je fantasie opgaan, of je zo sterk in iets verdiepen dat de omgeving naar de achtergrond verdwijnt. Maar terwijl een dagdroom een spontane trance is, breng je jezelf voor hypnose bewust in een veranderde vorm van bewustzijn en bepaal je zelf de inhoud van je trance. Naarmate je daar dieper in verzinkt, schuift bewust denken naar de achtergrond. Je gaat volledig op in je ingebeelde ervaring en beleeft deze met al je zintuigen, alsof het echt aan het gebeuren is. Tijdens een hypnotische trance ben je vatbaarder voor suggesties. Wanneer je bijvoorbeeld eindeloos kunt piekeren, zeg je misschien soms boos tegen jezelf: ik moet stoppen met piekeren. Maar je kunt ook tijdens een hypnose een rustig gevoel oproepen, je voorstellen dat die piekergedachten ingepakt worden en met een ballon de lucht ingaan. Het is een andere manier om tot verandering te komen dan via wilskracht. Het bewuste denken is namelijk maar een klein deel van al je hersenfuncties. Het onbewuste speelt een heel belangrijke rol.”

Wat gebeurt er in de hersenen? 

“Wilskracht hangt vooral samen met de linkerhersenhelft, het onbewuste juist met de rechterhersenhelft. Er is geen rechtstreekse communicatie tussen beide, maar in hypnose omzeil je die muur door ‘los te laten’. De activiteit in de linkerhersenhelft schuift naar de achtergrond, waardoor die in de rechterhersenhelft de ruimte krijgt. Je komt in je creatieve verbeelding, krijgt meer controle over je emoties en het limbische systeem in de hersenen. Je ‘verschuift’ van denken naar voelen, van controleren naar loslaten. Dat kan je helpen om los te komen van automatismen en programmeringen.

Op hersenscans van mensen onder hypnose zie je dat verschillende hersenzones actief worden, al naar gelang van wat ze oproepen in hun verbeelding. Zijn het beelden, dan is er meer activiteit achter aan de hersenen, net zoals wanneer je echt naar iets kijkt. Zijn het klanken, dan wordt het hersengedeelte dat zorgt voor de verwerking van geluidsprikkels actief. Je krijgt hetzelfde effect als wanneer je die beelden of geluiden echt zou zien of horen. Dit beïnvloedt hoe je je voelt omdat het rechtstreeks verbonden is met je lichamelijke belevenis.

Het werkt ook op je stresssysteem. Ervaar je stress, dan overheerst het orthosympathische deel van jeautonoom zenuwstelsel. Dat zenuwstelsel werkt zelfstandig en laat je snel en instinctief reageren op bedreigende situaties of stress door in de vecht-of-vluchtmodus te gaan. Hypnose kan stress laten afnemen zodat juist het parasympathische systeem actiever wordt. Dat brengt je tot rust, vertraagt je hartslag en laat je spijsvertering goed werken.

Een ander effect is recent ontdekt. Wanneer je oogcontact maakt met iemand, reageert op een glimlach en je veilig en verbonden voelt met anderen, ontspan je. Dan overheerst het ventrale deel van je nervus vagus, dat is een belangrijke zenuw van het parasympathische systeem. Dat ventrale deel verbindt hart en longen met de hersenen en het gezicht. Je kunt jezelf dus ook tot rust brengen door onder hypnose beelden op te roepen van mensen met wie je je verbonden voelt.” 

Is er een verschil tussen hypnose en zelfhypnose?

“Alle hypnose is deels zelfhypnose. Therapeutische hypnose is een samenwerking, gericht op empowerment van de cliënt. Tijdens een sessie leer je die kracht in jezelf te mobiliseren en te gebruiken. Daarna oefen je op eigen houtje verder voor een duurzamer effect. Je behoudt altijd zelf de controle. Dat is dus heel anders dan het beeld dat mensen dikwijls hebben van hypnose.”

Bestaan er veel misverstanden over? 

“Ja, de beeldvorming is beïnvloed door showhypnose. Een showhypnotiseur demonstreert vooral zijn eigen macht. Hij voert eerst een aantal voorproeven uit, suggesties met een stijgende moeilijkheidsgraad, om de meest vatbare proefpersonen in het publiek te vinden. Zij worden op het podium geroepen voor de eigenlijke hypnose. Op dat moment geeft de hypnotiseur hen vaak een duw naar achteren. Door die shock, bijna gelijk aan een whiplash, zijn ze tijdelijk hun oriëntatiegevoel en kritische denkvermogen kwijt. In die toestand gaan ze in op de suggesties die de hypnotiseur op hen afvuurt. Ze weten achteraf nauwelijks welke lachwekkende opdrachten ze hebben uitgevoerd, maar het publiek wel. Zij blijven achter met een gevoel van schaamte. In een therapeutische sessie zit je in je eigen stoel en je wordt uitgenodigd om erin mee te gaan, dingen op te roepen. Je bepaalt zelf mee welke richting het uitgaat, je eigenheid wordt gerespecteerd.”

Wat is het verschil met meditatie en mindfulness?

“Meditatie en mindfulness zijn passiever dan hypnose en oosters geïnspireerd, je leert dingen en gedachten te aanvaarden zoals ze zijn en daar rustig bij te blijven. Hypnose is meer westers, gericht op verandering, op doelen nastreven door beelden in je geest op te roepen. Je kunt dat herprogrammeren noemen.”

Waarvoor kun je hypnose inzetten?

“In het algemeen helpt het tegen stress, zowel bij volwassenen als bij kinderen. Op psychotherapeutisch vlak werkt het bij angsten, fobieën en trauma’s. Je kunt er je vertrouwen in je mogelijkheden mee versterken, je prestaties verbeteren en assertiever worden. Bij kinderen helpt het onder meer tegen bedplassen. Je kunt het ook gebruiken om sneller in slaap te vallen, piekergedachten los te laten of voor een diepere slaap. Beleef je terugkerende nachtmerries na een trauma, dan kun je het verloop ervan leren te beïnvloeden. Vind je bijvoorbeeld in je droom de uitweg uit een doolhof niet, dan kun je vooraf onder hypnose een alternatief scenario inbouwen met pijltjes naar de uitgang.”

Kun je hypnose ook gebruiken tegen verslavingen?

“Ja, bijvoorbeeld bij een rook- of eetverslaving. Maar het wordt altijd aangepast aan de dieperliggende oorzaak van die verslaving. Ik moet eerst weten wat juist deze persoon zal helpen om op een andere manier met stress om te gaan.”

Werkt hypnose tegen een burn-out?

“Het kan helpen tegen symptomen zoals spanningshoofdpijn en slaapproblemen, of om tot rust te komen wanneer je in overdrive zit. Heel belangrijk bij een burn-out is een goede voorbereiding voordat je weer aan het werk gaat, zodat je geen terugval krijgt. Wat daarbij helpt is de signalen van overdrive en spanning tijdig te leren herkennen, assertiever grenzen leren stellen en voor je belangen op te komen. Dat kun je onder hypnose vooraf imaginair inoefenen.”

Helpt het ook bij lichamelijke problemen? 

“Ja, onder meer bij maagdarmklachten, migraine, acute en chronische pijn, opvliegers… Ook artsen werken met hypnose. Internisten gebruiken het bij mensen met een prikkelbare darm, anesthesisten begeleiden mensen bij heelkundige ingrepen. Kleinere ingrepen kunnen dan onder lokale verdoving gebeuren in plaats van onder algehele anesthesie. Dan stel je je voor dat je op een totaal andere plek bent dan op de operatietafel. Een heel klein percentage mensen is in staat om zo’n diepe hypnose te ervaren dat ze zelfs een grote ingreep zonder lokale verdoving kunnen ondergaan.”

Is dat een kwestie van aanleg? 

“Ja, statistisch is het een klokvormige curve. Aan het ene uiterste heb je zo’n 5 à 10 procent mensen die bijzonder vatbaar zijn. Aan het andere uiterste bevindt zich een even groot groepje dat heel sceptisch is en te weinig verbeeldingskracht heeft. Zo’n 80 à 90 procent zit in de middengroep. Dat is goed nieuws, de meeste mensen kunnen dus hun voordeel doen met hypnose.”

Is hypnose uit een boek te leren, of ben je beter af bij een professional?

“Het kan op eigen houtje, maar als je worstelt met een bepaalde problematiek of er een beetje bang voor bent, ben je gebaat bij begeleiding. Sommige patiënten die vertrouwd zijn met hypnose door onze therapiesessies kopen mijn boek en gaan zelfstandig verder.”

Nicole Ruysschaertis psychiater-psychotherapeut en geeft al ruim 30 jaar opleidingen, trainingen en workshops rond stress, klinische en psychotherapeutische hypnose en zelfhypnose. Wereldwijd wordt zij beschouwd als een van de experts op het vlak van zelfhypnose. Ruysschaert schreef het boek Zelfhypnose werkt - Een veerkrachtig antwoord op stress, burn-out en trauma en het handboek Klinische Hypnose - Exploratie en inspiratie.

Een andere versie van dit artikel verscheen eerder in Plus Gezond oktober 2024. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.