'Slecht slapen leidt tot een hoger risico op dementie'

Getty Images

Slaap en dementie: volgens geriater (ouderenarts) Jurgen Claassen lijken die twee onlosmakelijk met elkaar verbonden. Dementiepatiënten functioneren beter na een goede nachtrust en gezonde mensen kunnen door voldoende slaap dementie zelfs voorkomen. Hoe dit komt? Het heeft alles te maken met een bepaald eiwit in je hersenen. Gezondheidsnet sprak hem.

1. U doet onderzoek naar het verband tussen dementie en slaapproblemen. Wat is er nieuw aan dit onderzoek?

"De relatie tussen dementie en slaap is pas sinds enkele jaren bekend. In een studie is naar voren gekomen dat mensen die slecht sliepen, een hoger risico op dementie leken te hebben.

Een aantal jaren geleden was er nog helemaal niet duidelijk waardoor mensen dementie krijgen. Vervolgens zijn er langzamerhand een aantal risicofactoren ontdekt. Er waren ook al een aantal bekende, zoals hoge bloeddruk, roken en alcoholgebruik. Slapen is dus pas ontdekt, zo’n vier à vijf jaar geleden, maar in de onderzoekswereld is dat nog recent. Wat er nieuw is, is dat er nieuwe aanwijzingen zijn die steeds bevestigen dat slaap ook een rol speelt."

2. Wat zijn de belangrijkste bevindingen?

"Bij herhaalonderzoek is naar voren gekomen dat slecht slapen vele jaren later tot een hoger risico op dementie leidt. Dat vind je niet in één bevolkingsgroep of onderzoeksgroep, maar het komt in meerdere studies in meerdere landen steeds naar voren. Dan wordt het steeds aannemelijker dat er ook echt iets is.

Nu zijn er door verschillende onderzoeksgroepen inmiddels wat stappen gezet waarin je bijvoorbeeld ziet dat slecht slapen invloed heeft op het alzheimereiwit (amyloid), waarbij vaak slecht slapen leidt tot een toename van amyloid in het brein. Dat zou goed kunnen passen bij een hoger risico op alzheimer. De theorie is dat de hoeveelheid eiwit leidt tot dementie. Dat laatste moet nog onderzocht worden, maar er is al wel bekend dat mensen met alzheimer een teveel van dat eiwit hebben."

3. Op welke manier beïnvloedt slaap het risico op dementie?

"Als je slaap zou kunnen verbeteren, dan heb je op korte termijn kans op een verbetering van het functioneren. Want als je een nacht slecht slaapt, dan functioneer je de volgende dag minder, dat hebben gezonde mensen ook. Iemand die al dementie heeft en een nacht slecht slaapt, functioneert de dag erna nog slechter dan hij de dag erna al zou doen. Verder is het mogelijk dat slecht slapen ook nog voor extra schade zorgt. Dat betekent eiwitopstapeling en nog verdere achteruitgang.

Er zijn ook sterke aanwijzingen dat langdurig slecht slapen het risico op hart- en vaatziekten groter maakt. Je zou ook nog kunnen bedenken dat slecht slapen leidt tot hoge bloeddruk, herseninfarct en daarmee de dementie verder verergert. Dat betekent ook dat je gezondheidseffecten van beter slapen kunt verwachten, die mogelijk ervoor zorgen dat mensen met dementie minder achteruitgaan als ze beter slapen. Dat moet dus allemaal nog onderzocht worden."

4. Hoe kunnen dementiepatiënten met slaapproblemen behandeld worden?

"Mensen die dementie hebben, hebben de neiging om minder actief te worden, dus ze gaan overdag minder doen. Ook hebben ze de neiging om in slaap te dutten als ze niet geactiveerd worden. Hierdoor hebben ze overdag korte hazenslaapjes, die niet voldoende helpen om uit te rusten. ’s Avonds zijn ze dan niet moe genoeg en slapen ze slecht. Dus je kunt al vrij simpel verbetering in slaap krijgen door mensen overdag actiever te houden door meer lichaamsbeweging, waardoor ze ’s avonds beter slapen.

Wat verder een simpele maatregel is: zorg dat er overdag voldoende blootstelling aan daglicht is en het ’s nachts voldoende donker is. Als mensen overdag in een schemerige ruimte zitten, dan wordt hun slaap-waakritme verstoord en dat helpt ook niet."

5. Hoeveel moet je minimaal slapen om de kans op dementie te verkleinen?

"Voor de gemiddelde mens lijkt het erop dat je minstens zeven uur moet slapen. Het is ook weer zo dat er een bovengrens is: dat het ook niet goed is als mensen heel lang op bed liggen. Dat is waarschijnlijk ook weer een uiting van gezondheidsrisico’s. Als je meer dan negen uur slaapt, wat abnormaal veel is, dan is dat ook niet goed. Er zit ergens een optimum, wat ergens rond de zeven à acht uur ligt."

6. Vanaf welke leeftijd is voldoende slaap belangrijk om dementie te kunnen voorkomen?

"Je zou dit zeker vanaf middelbare leeftijd, misschien zelfs al eerder, in de gaten moeten gaan houden. Als je je hele leven al slecht slaapt, dan zou dat in theorie al voor schade kunnen gaan zorgen. Je moet er dus niet pas op je zestigste of zeventigste mee beginnen. Dat blijkt ook uit die onderzoeken die deze verbanden zien. Die zien echt al tien, twintig tot zelfs dertig jaar voor de dementie ontstaat, dat mensen al hebben aangegeven dat ze slecht slapen."

7. Speelt de kwaliteit van slaap ook een rol?

"Er zijn allerlei slaapfases, dan is de vraag: is de ene slaapfase belangrijker dan de andere? Er zijn heel veel aanwijzingen dat de diepe slaap de fase is die de meest belangrijke is, omdat deze fase de meeste rust en herstelvermogen geeft aan je hersenen. Het kan ook zijn dat er nog andere slaapstadia zijn, maar ongeacht van welke het is, zeggen ze wel iets over slaapkwaliteit.

Wat een slechte slaapkwaliteit doet, is dat je vaak kortdurend wakker wordt of een hele lichte, oppervlakkige slaap hebt, en daarvan is in ieder geval zeker dat die lichte, oppervlakkige slaap geen bescherming biedt.

Er is aangetoond dat als je die diepe slaapfase wel hebt, je minder van het alzheimereiwit krijgt en als je die niet hebt, juist wel meer van dat eiwit krijgt. Als je lichter slaapt, dan zie je een toename van dat eiwit in dat brein, terwijl als je in een nacht veel van die diepe slaap hebt, dan zie je zelfs een daling van dat eiwit."

8. Hoeveel dagen in de week moet je goed kunnen slapen om dementie te voorkomen?

"Wat wij denken, dat is nog niet helemaal zeker, is dat als je een nacht weer goed slaapt, dat dat eiwit weer afgevoerd wordt. Ik denk zelf dat je meer dan de helft van je slaapnachten slecht zou moeten slapen als het echt effect zou moeten hebben. Als je een keer een nacht slecht slaapt en de nachten erna weer wel, dan heb je waarschijnlijk voldoende herstelvermogen.

Als je hersenen gedurende een week helemaal geen compensatievermogen krijgen, dan bouw je afvalstoffen op. Er moet ergens een balans zijn tussen verstoring en kans tot herstel. Waar die precies ligt, moet nog verder uitgezocht worden."

9. Waarmee kun je dementie nog meer voorkomen?

"Slaap is een factor, die bij de ene persoon meer een rol speelt dan bij de andere. Het is waarschijnlijk een combinatie van risicofactoren: hoge bloeddruk is er één die al langer bekend is en die waarschijnlijk een hele grote rol speelt. Nu is het niet zo dat iedereen met een hoge bloeddruk per se dementie krijgt, maar er zijn heel veel mensen met een hoge bloeddruk in de wereld, waarvan een deel een hoger risico heeft op dementie. Dat betekent dat als je een hoge bloeddruk kunt voorkomen, je ook veel gevallen van dementie kunt voorkomen. Naast hoge bloeddruk spelen waarschijnlijk ook andere hart- en vaatziekten een rol, bijvoorbeeld mensen die een hoog cholesterol hebben en hartinfarcten. Alles wat je daaraan kunt voorkomen, maakt waarschijnlijk de kans op dementie kleiner.

Verder zijn een aantal leefstijlfactoren ontdekt: dingen die je gezondheid beïnvloeden, zoals je voedingspatroon, gewicht, roken en al die dingen waarvan we weten dat die slecht zijn voor hart en vaten, blijken ook slecht te zijn voor dementie. In onderzoek kun je heel goed kijken naar wie er uiteindelijk dementie krijgen en dan kun je terugkijken welke mensen meer risico bleken te hebben en welke minder. En dan kom je op al dit soort factoren. Mensen die gezond leven, niet roken, veel bewegen en een goede opleiding hebben minder kans op dementie."