Het belang van een gezond microbioom

Darmflora, microbioom of darmmicrobioom – met deze termen doelen wetenschappers op de 1,5 tot 2 kilo schimmels, gisten, virussen en vooral bacteriën die in onze darm wonen. Het is het vakgebied van de rector magnificus van de Rijksuniversiteit Groningen Cisca Wijmenga. Als hoogleraar humane genetica zette zij het onderzoek naar het microbioom in Nederland op de kaart. Alle reden voor de Maag Lever Darm Stichting om haar uit te nodigen voor een lezing op het jubileum­congres in Artis in Amsterdam. De stichting ziet in het darmmicrobioom een mogelijke behandeling voor veel darmziekten, maar ook voor aandoeningen daarbuiten. Kortom: doel is een ­gezonde darminhoud in een gezond lichaam.

Om wat cijfers te geven: in onze darm wonen tussen de vijfhonderd en duizend verschillende soorten bacteriën. Ze vormen een dun laagje over het slijmvlies van de binnenkant van het maagdarmkanaal. Dit slijmvlies zit in allerlei kronkels opgevouwen. Als je het helemaal zou uitvouwen, zou het slijmvlies het oppervlak beslaan van twee tennisvelden. Kun je ­nagaan hoeveel bacteriën daar leven.

Taken

Zonder je darmbacteriën zou je niet overleven, legt Wijmenga uit. Hoe dat zit, wordt duidelijk als je naar de taken van de bacteriën in de darm kijkt.

Bacteriën helpen bij de spijsvertering:

• Ze maken een aantal vitamines zoals vitamine K en vitamine B12.
• Ze verteren vezels en bepaalde suikers.

Bacteriën werken samen met het afweersysteem:

• Ze vormen een barrière tegen slechte invloeden, zoals ziek­makende bacteriën.
• Ze trainen het immuunsysteem, met name bij baby’s.

Bacteriën praten met de hersenen:

• De grootste zenuw in ons lichaam verbindt het maagdarmkanaal met de hersenen. Daar gaat veel informatie over en weer. Een knoop in je maag, of misselijkheid bij angst of vlinders in je buik bij verliefdheid? Het buikgevoel blijkt inderdaad echt te bestaan. Onderzoekers zien steeds meer verbanden tussen hersenziekten, zoals bijvoorbeeld depressie of de ziekte van Parkinson, en de samenstelling van het microbioom.

Maar de bacteriën doen nog veel meer, vermoeden onderzoekers. Hoe dat precies zit, is nog niet bekend. Er loopt nu veel onderzoek naar.

Poeptest

Voor dat onderzoek verzamelen wetenschappers ontlasting van mensen. Je zou misschien denken dat de onderzoekers vervolgens door een microscoop naar de ontlasting gaan kijken om de bacteriën te bestuderen, maar zo werkt het niet. De onderzoekers bekijken het DNA van onze darmbewoners. Net als bij ons zijn de erfelijke eigenschappen van bacteriën opgeslagen in het DNA in de cellen. Van elke bacterie is bekend hoe de DNA-volgorde eruitziet. Als een bepaalde volgorde veel wordt gezien in de ontlasting, weet je dat die betreffende bacterie veel voorkomt in het microbioom van die persoon.Maar wat betekent dat dan voor je gezondheid? Om hier goed antwoord op te kunnen geven, moet je eigenlijk weten wat ‘normaal’ is. Wat is een gezond darmmicrobioom? Daar is nog lang niet alles over bekend. Daarvoor wordt onderzoek in biobanken gebruikt.

Bank met ontlasting

Een normale bank beheert geld, maar een biobank beheert ontlasting, bloed, urine, DNA of ander lichaamsmateriaal. De biologische materialen van tienduizenden mensen worden zo verzameld en opgeslagen in biobanken, zoals bijvoorbeeld de biobank Lifelines in Groningen waar hoogleraar Wijmenga onderzoek naar doet. Er doen in totaal zo’n één tot anderhalf miljoen Nederlanders mee met een biobank.

Er wordt veel informatie over deze mensen vastgelegd, zoals hun leefstijl, dagbesteding en leefomgeving. Vervolgens wordt gezocht naar samenhang tussen een bepaalde bacteriesamenstelling die veel voorkomt en bijvoorbeeld een ziekte of een andere indicatie voor gezondheid. Dat is nog niet zo makkelijk, want iedereen heeft een unieke verzameling bacteriën in de darm. De samenstelling van je darmbacteriën is zelfs zo persoonlijk als een vingerafdruk. Je kunt daardoor alleen bij grote groepen mensen zien of er een afwijking is. Dat is ook de reden dat de deel­nemers van een biobank een afspiegeling moeten zijn van de bevolking. Dus jongeren en ouderen, mannen en vrouwen, mensen met een ziekte en mensen die gezond zijn.

Dit is er ontdekt

Wat weten we nu over het microbioom dankzij die biobanken?

• Hét microbioom bestaat niet, iedereen heeft zijn eigen unieke microbioom. Je hebt dus een unieke samenstelling van bacteriën in de darm wonen.
• Over het algemeen zijn mensen die minder soorten bacteriën in hun darm hebben, minder gezond. Niet altijd, maar meestal gaat een rijk samengesteld ­microbioom samen met een ­betere gezondheid.
• Er is een samenhang tussen de samenstelling van je microbioom en bepaalde ziekten. Dat is bijvoorbeeld ontdekt bij de ziekte van Crohn, maar ook bij ziekten als diabetes en hart- en vaatziekten. Ook voor steeds meer vormen van kanker is duidelijk dat ze samenhangen met de ­samenstelling van je bacteriën.
• Ons eigen DNA bepaalt voor 5 tot 10 procent welke bacteriën in onze darm kunnen leven. Dat kun je dus niet beïnvloeden.
• Voor de rest bepaalt je gedrag en je omgeving welke darm­bewoners je hebt. Je microbioom is een spiegel van je leefstijl en je gezondheid. Hoe gezonder je leeft, hoe rijker je microbioom is aan soorten bacteriën.

Goed of niet goed

Dankzij het onderzoek in de biobanken zijn onderzoekers te weten gekomen wat goed en slecht is voor je microbioom. Op grote lijnen komt het overeen met wat we al weten over gezond leven, zoals: niet roken, goed slapen, veel bewegen en gezond eten. Maar er is meer. Fastfood is slecht voor je microbioom en vezels zijn juist goed. Vezels haal je uit groenten, fruit, peulvruchten en volkoren producten. Bijzonder: een beetje rode wijn is goed voor je microbioom, maar helaas verder slecht voor je gezondheid als geheel. Verder is goed: leven in een platte­landsomgeving. Dat levert een rijker darmleven op dan leven in de stad.

Een lastig punt: veel medicijnen blijken niet goed voor je microbioom. Antibiotica zijn logischerwijs niet goed omdat ze bacteriën doden, maar ook maagzuurremmers die je langdurig gebruikt, blijken erg slecht. Een goede reden om het gebruik nog eens te bespreken met je arts. Zijn deze medicijnen nog echt nodig?

Behandeling

Kun je van ziekten genezen door aan je microbioom te sleutelen, bijvoorbeeld met voeding of een poeptransplantatie? Wetenschappers zien dat het microbioom bij veel ziekten verandert. Maar is dat de oorzaak of het gevolg van die ziekten? In dat laatste geval heeft het geen zin om aan het microbioom te sleutelen. Het is immers niet de oorzaak van je ziek zijn. Dit is nu een belangrijk onderzoeksterrein voor wetenschappers. De eerste onderzoeken laten inderdaad zien dat je ziek wordt van een veranderd microbioom. Bijvoorbeeld bij diabetes is ontdekt: het microbioom veranderde en vervolgens kregen mensen diabetes. Dat opent de weg naar een mogelijke nieuwe behandeling bij deze ziekte. Het is nog lang niet zo ver, maar in theorie kun je met voeding of een poeptransplantatie in de toekomst een ziekte als diabetes behandelen. Om te kijken of dat echt werkt, moet je grote groepen mensen volgen terwijl je de voeding verandert. Hoe interessant ook, de wetenschap is dus nog niet zo ver dat er behandelingen zijn gebaseerd op het beïnvloeden van het microbioom. Goed om in het achterhoofd te houden bij enthousiaste nieuwsberichten over het microbioom en ziekten.

Dit artikel verscheen eerder in Plus Magazine maart 2023. Abonnee worden van het blad? Dat doet u in een handomdraai!