Slaapapneu: is daar iets aan te doen?

Ademstops en een kort lontje

Nico de Vries werkt al sinds 1994 als KNO-arts in het OLVG in Amsterdam. Zijn specialisatie is slaapapneu. Hij vertelt dat dit een aandoening is die in verschillende gradaties kan voorkomen: "Slaapapneus kunnen bij iedereen wel eens voorkomen. Het wordt pas een probleem als het meer dan vijf keer per uur gebeurt. Sommige mensen hebben tien korte ademstops per uur, anderen hebben er wel meer dan dertig." De ademstops ontstaan als de luchtpijp wordt afgesloten tijdens de slaap. Dat gebeurt bijvoorbeeld omdat het spierweefsel in de mondholte te slap is, als er veel lichaamsvet is rondom het halsgebied of bijvoorbeeld door grote amandelen. Het zuurstofgehalte in het bloed daalt tijdens de ademstop, en uiteindelijk reageert het lichaam daar op door weer te gaan ademen. Het kan zijn dat je wakker schrikt na een apneu, maar het kan ook zijn dat je maar half wakker wordt en je er niet bewust van bent. Een bedpartner zal het dan wel merken, omdat ze horen dat de adem regelmatig stokt tijdens de slaap.

Slaaponderzoek

Om de diagnose te stellen, is een uitgebreid slaaponderzoek nodig. Dat kan thuis of in het ziekenhuis. Door middel van elektroden op het lichaam wordt de slaap geobserveerd en kan men het aantal ademstops en de kwaliteit van de slaap meten. De Vries: "Dat verklaart ook dat dit een relatief 'nieuw' ziektebeeld is. Voorheen konden we het slaappatroon niet goed meten, en werd slaapapneu niet opgemerkt."

Inmiddels wordt de diagnose steeds vaker gesteld. De Vries: "We hebben het hier over een ziektebeeld dat even vaak voorkomt als diabetes mellitus, dat is bij ruim 1 miljoen mensen in Nederland. Maar heel veel mensen zijn zich er niet van bewust dat ze slaapapneu hebben." Goed om te weten: slaapapneu komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, maar vrouwen zoeken eerder hulp dan mannen.

Wat zijn de gevolgen?

Je kunt je voorstellen dat slaapapneu voor het lichaam veel stress veroorzaakt, en dat de slaap door de ademstops voortdurend wordt verstoord. De Vries: "Mensen met slaapapneu zijn daardoor vaak erg moe, zijn overdag slaperig, hebben concentratieproblemen en een 'kort lontje'. Slaapapneu leidt bovendien vaak tot gewichtstoename. Door het slaapgebrek ontstaat een ontregeling in de verzadigingshormonen, waardoor mensen overdag meer hongerig zijn. Helaas is overgewicht ook een van de factoren die slaapapneu veroorzaakt. Er ontstaat een vicieuze cirkel: mensen krijgen dan het advies om af te vallen, terwijl de slaapapneu hun overgewicht juist in stand houdt. Dat is natuurlijk erg frustrerend."

Die directe klachten zijn een enorme belasting, maar ook op de lange termijn is slaapapneu een gevaar voor de gezondheid. De Vries: "Het verhoogt de kans op hart- en vaatziekten, zoals een beroerte of hartaanval, en mogelijk zelfs kanker. Ik vind daarom zeker dat slaapapneu behandeld moet worden. Maar er is ook een stroming onder medici die vinden dat niet iedereen met slaapapneu behandeld moet worden. Omdat er teveel patiënten zijn, of omdat de kosten van de gezondheidszorg dan te hoog oplopen. Dat is een interessante discussie, want je kunt door tijdig ingrijpen natuurlijk ook juist gezondheidsproblemen voorkomen."

Behandeling: het slaapmasker

In Nederland zijn er veel behandelingsmogelijkheden voor slaapapneu, vertelt De Vries: "Ons land is daarin uniek, vooral ook omdat veel behandelingen worden vergoed door de zorgverzekeraars. In andere landen is dat vaak niet het geval." Wat zijn dan de mogelijkheden? De Vries: "Verreweg meest voorgeschreven is het slaapmasker, de zogenoemde CPAP. Dat is een masker dat tijdens de slaap overdruk geeft in de luchtwegen, zodat de luchtpijp open blijft staan. Dit masker moet in principe levenslang worden gebruikt. Het vermindert de symptomen, maar men geneest niet van slaapapneu. Veel mensen vinden het masker oncomfortabel of niet prettig om te gebruiken als ze een bedpartner hebben. Het is ook belastend om dit masker langdurig, de rest van je leven, te moeten gebruiken."

Didgeridoo

Nico de Vries benadrukt dat de CPAP maar een van de vele behandelingsmogelijkheden zijn, en dat er ook nog veel wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan naar alternatieven. Zo is er bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar het gebruik van de didgeridoo, een blaasinstrument uit Australië. Mensen die op de didgeridoo speelden, versterkten daardoor de spieren rondom het strottenhoofd en hadden daardoor minder klachten. "Je kunt je natuurlijk afvragen of de didgeridoo niet erger is dan een slaapmasker", zegt De Vries schertsend, "maar dit soort onderzoek geeft wel richtingen voor nieuwe methoden."

Van beugel tot operatie

Er zijn inmiddels al vele opties. Er is om te beginnen een speciale op maat gemaakte beugel, die bij veel mensen verlichting geeft van de klachten. Er is een 'slaap-positietrainer', voor mensen die alleen klachten hebben als ze op hun rug slapen. En er zijn diverse operatieve mogelijkheden: van het verwijderen van de amandelen tot zeer uitgebreide (en pijnlijke) operaties in het mondgebied. Het OLVG heeft ook ervaring met het plaatsen van een pacemaker voor de tong. Daarmee wordt de tongzenuw tijdens de slaap licht geprikkeld, zodat de spieren zich niet teveel ontspannen. Daardoor zakt de tong niet naar achteren en wordt de luchtpijp niet afgesloten. Elke behandeling heeft zijn voor- en nadelen, en moet op maat worden uitgekozen voor elke patiënt. En elke behandeling kent natuurlijk ook een kostenplaatje. De Vries: "Zo’n pacemaker kost bijvoorbeeld 35.000 euro. Dat is veel geld, maar voor mensen met hartritmestoornissen wordt een pacemaker wel als vanzelfsprekend voorgeschreven. Terwijl slaapapneu ook heel veel klachten en risico’s kan geven."

Wat kun je zelf doen?

Veel mensen weten niet dat ze last hebben van slaapapneu. De Vries: "Als je snurkt, en als je bedpartner opmerkt dat je adem regelmatig stokt, dan kan dat een goede reden zijn om naar de huisarts te gaan. Zeker als je daarbij ook overgewicht hebt, als het niet lukt om af te vallen en als je erg vermoeid en slaperig bent." Een gezonde leefstijl kan helpen om de klachten van slaapapneu te voorkomen of te verminderen: genoeg bewegen, overgewicht voorkomen, geen alcohol drinken en niet op de rug slapen.

De podcast over slaapapneu is hieronder te beluisteren.