Reuma, er zijn nu goede therapieën

Preventieve diagnose

"De nieuwste ontwikkelingen betreffen de ernstigste vorm van reuma: reumatoïde artritis (RA) of ontstekingsreuma. Bij deze auto-immuunziekte keert het afweersysteem zich tegen het eigen lichaam en hopen de ontstekingscellen zich op in de gewrichten. Eenmaal ontstane schade in de gewrichten is onherstelbaar.

Sinds kort kunnen we mensen met een 25 procent verhoogde kans op RA met een test identificeren en onder controle houden. Het gaat om patiënten met pijnlijke gewrichten én een positieve bloedtest voor reumafactoren, de zogeheten anti-ccp-stoffen. We onderzoeken in het AMC nu of we met behulp van deze test RA bij hen kunnen voorkomen. In een groot onderzoek dienen we hen eenmalig een medicament toe. Zo proberen we te voorkomen dat zij RA krijgen en straks aan de medicijnen moeten. Proefpersonen kunnen nog meedoen aan dit onderzoek."

Voordeel patiënt:
"Zeer vroege opsporing van RA. En dus vroegtijdige behandeling, zodat mogelijk later veel minder medicijnen nodig zullen zijn en schade aan de gewrichten wordt voorkomen. Pijnlijke, opgezette en vergroeide gewrichten: die zien we bijna niet meer bij onze patiënten in de kliniek. Door vroegtijdige behandeling verlaag je bovendien waarschijnlijk de grotere kans op hart- en vaatziekten die je als RA-patiënt hebt."

Krachtiger medicijnen

"Nieuw – en nog nauwelijks gedaan in andere ziekenhuizen – is dat we een therapie op maat bieden: op grond van het profiel van de patiënt (de klachten, bloedtestgegevens, genetische factoren en hoe fel de ziekte is) stellen we vast wat de beste behandeling is voor deze individuele patiënt.

We starten altijd zo snel mogelijk met traditionele ontstekingsremmers, zoals methotrexaat. Maar bij tweederde van de patiënten slaan deze middelen onvoldoende aan. Voor hen hebben we de zogeheten biologicals: nieuwe medicijnen die worden gemaakt met biotechnologische technieken. Het zijn relatief dure geneesmiddelen – vaak kosten ze meer dan €15.000 per jaar per patiënt – die heel krachtig de verwoestende werking van het afweersysteem onderdrukken. Ze werken bij 60 tot 70 procent van de RA-patiënten. Er zijn verschillende soorten met elk een eigen werking.

Sommige moet de patiënt zelf toedienen met een injectiepen of voorgevulde injectiespuit, bijvoorbeeld adalimumab (merknaam Humira) of etanercept (Enbrel). Ook is het mogelijk dat biologicals in het ziekenhuis met een infuus worden toegediend: infliximab (Remicade), rituximab (Mab Thera), abatacept (Orencia) of tocilumab (RoActemra). Bij patiënten die niet voldoende reageren op één middel, kunnen we mogelijk biologicals met elkaar combineren, maar dat doen we alleen nog in onderzoeksverband."

Voordeel patiënt
"Minder gewrichtsschade en een beter functioneren in het dagelijkse leven. Nog niet zo heel lang geleden raakten mensen invalide door deze chronische gewrichtsontsteking en hadden zij een verhoogde kans voortijdig te overlijden. Met de nieuwe medicijnen kunnen we RA tot rust brengen en zeer goed onder controle houden.

Nadelen zijn er ook. Biologicals tasten je afweer aan; je bent minder goed beschermd tegen infecties en dat kan in sommige gevallen gevaarlijk zijn. Verder moet je jezelf injecteren of geregeld voor een infuus naar het ziekenhuis, afhankelijk van het middel elke twee of vier weken, of één keer per jaar."

Gentherapie voor de toekomst

"Als de reumatoïde artritis, ondanks behandeling met biologicals, toch in een aantal gewrichten actief blijft, zouden we lokale gen­therapie kunnen toepassen. Hierbij brengen we een stukje DNA in een cel in het aangetaste gewricht. Daardoor wordt een eiwit geproduceerd dat bijdraagt aan het remmen van de ontsteking. Deze therapie zullen we naar verwachting over een jaar of twee bij patiënten gaan testen."

Voordeel patiënt:
"Wanneer andere therapieën onvoldoende helpen, zou gentherapie een uitkomst kunnen zijn."

Diagnose

"Ga zo snel mogelijk naar de reumatoloog bij klachten aan de gewrichten. RA moet snel herkend en behandeld worden. Hoe eerder je behandeld wordt, hoe beter de prognose. In vrijwel alle gevallen zijn goede therapieën voorhanden."

Prof. Paul-Peter Tak is hoogleraar reumatologie en hoofd Klinische Immunologie en Reuma­tologie in het Academisch Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam.

In het AMC wordt onderzoek gedaan naar preventie van RA bij mensen die alleen pijnklachten hebben en reumafactoren in het bloed. Ook worden er nieuwe therapieën getest bij patiënten met zowel vroege als langbestaande RA.