40 procent krijgt onnodige zorg: van doktersafspraken tot operaties

Onnodige controle- of vervolg­afspraken, onnodige operaties en behandelingen, onnodige medicatie en onnodige onderzoeken. “Mijn arts doet al jaren wat zij ­belangrijk vindt en luistert niet naar wat ik als nodig ervaar.” Het gevoel niet gehoord te worden is slechts één van de klachten die naar boven kwam in het onderzoek van Patiëntenfederatie ­Nederland, dat afgelopen maart de resultaten presenteerde. De federatie vroeg naar de ervaringen van 11.000 mensen die in de afgelopen twee jaar contact hebben gehad met een of meerdere zorgverleners voor een afspraak, behandeling, onderzoek, opname of medicatie. Het ­onderzoek behandelt alle hoeken van de zorg: van tandarts tot specialist in het ziekenhuis. 40 procent van de ondervraagden vond zeker een deel ervan overbodig. “Niet alle zorg die als onnodig ervaren wordt, is ook echt onnodig”, aldus Arthur Schellekens, directeur van de federatie bij de presentatie van het rapport. “Maar dit is wel een heel duidelijk signaal waar we mee aan de slag moeten. Zeker gezien de ­huidige druk op de zorg. Die kan op veel plekken nog veel beter en passender. En daar heb je de stem van de patiënt voor nodig.”

Fysieke en digitale zorg

Met name onnodige fysieke afspraken blijken een bron van ergernis bij patiënten. Ze geven aan dat afspraken telefonisch hadden gekund en dit (reis)tijd en kosten had gescheeld. Ook vragen ze zich soms af of de (frequentie van) controles nog wel passend zijn. “Voor het herhalen van mijn medicatie wil de huisarts dat ik regelmatig langskom om te bespreken hoe het met me gaat, maar in de praktijk vraagt ze hier niet naar en schrijft ze meteen de herhaalrecepten”, zegt een van hen. Een ander: “We waren binnen vijf minuten klaar en de arts heeft me niet aangeraakt, ­alleen geluisterd, dus dit had telefonisch ­gekund.” 

Uit het onderzoek blijkt dat mensen soms niet durven te zeggen dat zij de afspraak onnodig vonden of konden ze dit aan­geven. “Ik kreeg geen kans wat te zeggen. De cardioloog was alleen met zijn pc bezig, stelde een vraag en gaf zelf het antwoord. En toen was het klaar.” Andere patiënten monitoren hun waardes zelf en vinden het alleen nodig om langs hun arts te gaan op het moment dat die waardes afwijkingen vertonen. Toch worden zij regelmatig door hun arts opgeroepen. Schellekens hoort dit soort ervaringen vaker: “Veel patiënten maken graag gebruik van nieuwe, digitale mogelijkheden. De fysieke zorg moet daar vervolgens op aangepast worden. We zien dat dit soms niet snel genoeg gaat. Dat moet anders. Onnodige fysieke ­bezoeken kosten veel tijd en geld en zijn ook nog slecht voor het milieu.”

We waren binnen vijf minuten klaar en de arts heeft me niet aangeraakt, ­alleen geluisterd, dus dit had telefonisch ­gekund

Gegevensuitwisseling tussen zorginstellingen

Om onnodige zorg terug te dringen, moet er aan ­andere knoppen gedraaid worden. Eén daarvan is de samenwerking en gegevensuitwisseling tussen huisartsen, apothekers, ziekenhuizen en andere zorg­instellingen in Nederland. Patiënten moeten ­regelmatig dezelfde onderzoeken ondergaan, omdat zorgprofessionals of instellingen niet bij elkaars ­gegevens kunnen. “Ik ben onder behandeling bij twee specialisten in verschillende ziekenhuizen. Die doen allebei bloed- en urineonderzoek. Het lijkt mij dat die onderzoeken gecombineerd zouden kunnen worden”, aldus een van de patiënten. Dat dat nu ­onvoldoende gebeurt, kan zijn omdat systemen niet aan elkaar zijn gekoppeld. Maar het zit hem ook in strenge wetgeving. Als het over medicijnen gaat, moet een patiënt nu namelijk nog aan elke zorg­instelling afzonderlijk toestemming geven voor ­verwerking van zijn gegevens. Schellekens: “Het is onvoorstelbaar dat we dit in 2024 nog niet hebben opgelost. En dan hebben we het nog niet eens over de jaarlijks 27.000 vermijdbare ziekenhuis­opnames door medicatiefouten, onder andere ­omdat zorgverleners geen goed inzicht hebben in de medicatiegegevens van hun patiënten.” De patiëntenfederatie zou dan ook graag zien dat het wordt omgedraaid: je stemt toe, tenzij je bezwaar maakt.

Zorgverleners en patiënten: samen beslissen

Een laatste knop waaraan gedraaid moet worden is die van de communicatie. Als iemand het idee heeft dat een onderzoek of behandeling niet nodig is, zou hij dit moeten kunnen aankaarten bij de zorgverlener. Maar veel mensen vinden dat moeilijk. Of ze denken dat de zorg toch al overbelast is en willen niet zeuren. En wie het wel ter sprake brengt, krijgt vaak het ­gevoel dat hij niet wordt gehoord. “Artsen beroepen zich vaak op protocollen en richtlijnen, maar dat is voor patiënten niet voldoende”, legt Schellekens uit. Hij roept professionals in de zorg daarom op hierover goede en eerlijke gesprekken aan te gaan: “Leg de patiënt uit wat er volgens jou nodig is. Bespreek de verschillende behandelopties en de invloed daarvan op de kwaliteit van leven. Niet behandelen kan ook een optie zijn. Vraag naar de voorkeur van de patiënt en kom samen tot een beslissing.” Goede voorbeelden daarvan zijn er ook, bijvoorbeeld bij patiënten die het idee hadden dat ze te veel of verkeerde medicijnen kregen: “Ik kon mijn twijfel over een nieuw medicijn goed uiten, maar uiteindelijk werd ik overtuigd door de arts, omdat er goede resultaten mee behaald waren. Toen hebben we toch besloten om dit medicijn toe te voegen”, aldus een van de respondenten uit het onderzoek. “Zorgverleners weten vaak alles over hun specifieke deel van de zorg, maar patiënten weten vaak het beste wat er bij hen past”, zegt Schellekens. “Dat moet samenkomen door het goede gesprek met ­elkaar te voeren. We zien en merken dat patiënten dat vaak niet durven, bijvoorbeeld omdat ze de ­afhankelijkheid van de arts voelen. Patiënten ­moeten leren zich uit te spreken, zorgverleners ­moeten hen daartoe aanmoedigen en hier ruimte voor geven. Voor passende zorg is de visie van de patiënt namelijk onmisbaar.”

Lees ook: Twijfel je over je medicijn? Plan een medicijngesprek

Meer lezen?

Een andere versie van dit artikel verscheen eerder in Plus Magazine juni 2024. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.