Op weg naar diabetes type 2?

Bijna iedereen kent wel iemand met diabetes type 2. Deze ziekte komt steeds vaker voor en er zijn veel mensen die risico lopen om de aandoening te krijgen. Wat velen niet weten, is dat diabetes een lange 'aanlooptijd' heeft. Soms heeft iemand wel vijf of tien jaar 'pre-diabetes', zonder er iets van te merken. In deze periode is het lichaam ongevoeliger voor het hormoon insuline, waardoor er veel insuline wordt aangemaakt. Maar die fase hoeft niet te eindigen in diabetes. "Je kunt dit proces omdraaien door anders eten, afvallen en beweging", weet Hanno Pijl. Hij is internist in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en ziet op zijn spreekuur regelmatig mensen die een hoog risico hebben op diabetes. "Maar rechtsomkeert maken kan natuurlijk alleen als je weet dat je pre-diabetes hebt."

Proefpersonen uit Apeldoorn en Doetinchem wisten dat, en gingen één à twee keer per week sporten onder begeleiding van een fysiotherapeut. Ook kregen ze vier uur voedingsadvies van een diëtist. Gemiddeld vielen ze drie kilo af. Dat lijkt misschien weinig, maar door dit gewichtsverlies, het anders eten en meer bewegen was hun kans op ­diabetes gehalveerd.

Van overgewicht naar diabetes type 2: hoe werkt dat?

Dat je te dik bent, dat merk je, zo simpel is dat. Maar diabetes voel en merk je niet altijd. Het doet geen pijn, het kriebelt niet en je ziet er niks van. Vandaar ook dat veel mensen niet weten dat ze het hebben. En datzelfde geldt ook voor het voorstadium, pre-diabetes. Je weet meestal niet dat het speelt, totdat een glucosetestje laat zien dat je het hebt. Hoe eerder je rechtsomkeert maakt, hoe makkelijker het is om diabetes te voor­komen. En hoe gezonder je blijft.

Hieronder de route van overgewicht tot diabetes type 2 uitgelegd in vragen en antwoorden.

1. Wat is diabetes type 2?

Diabetes type 2 ontstaat vaak op latere leeftijd en vrijwel altijd bij mensen met over­gewicht. Mensen die diabetes type 2 krijgen, hebben er vaak erfelijke aanleg voor. Als dat samengaat met een verkeerde leefstijl, ontstaat diabetes type 2. Er is ook diabetes type 1. Dit ontstaat meestal op jonge leeftijd. Het is een auto-immuunziekte; een ziekte waarbij het afweersysteem zich richt tegen het lichaam zelf. In dit geval tegen de cellen die het hormoon insuline aanmaken. Door het tekort aan insuline ontstaat diabetes.

2. Wat is insuline?

Ook bij diabetes type 2 draait het om het hormoon insuline. Peter Voshol, onderzoeker bij het Louis Bolk Instituut: “Als je iets hebt gegeten, vooral suiker en andere koolhydraten, stijgt het glucosegehalte in het bloed. Insuline is nodig om de glucose uit het bloed te halen en om dit naar de spieren en andere cellen in het lichaam te brengen. In de spieren wordt glucose gebruikt voor energie. In de vetcellen wordt glucose omgezet in vet, als energievoorraad.” In een gezond lichaam zijn insuline en glucose met elkaar in evenwicht. Als je op weg bent naar diabetes, raken ze een voor een uit balans. De aanstichter? Overgewicht.

3. Wat gebeurt er als je overgewicht krijgt?

Hanno Pijl: “Als je dikker wordt, groeien je vetcellen en raken ze compleet gevuld. Die vetcellen doen méér dan alleen vet opslaan. Zij maken ook stoffen aan die het hormoon insuline tegenwerken. Je wordt dan minder gevoelig voor insuline. Het lichaam gaat in eerste instantie meer insuline aanmaken, om er toch voor te zorgen dat het glucosegehalte netjes op peil blijft. Er circuleert dan erg veel insuline in het bloed. Vanaf dit moment is er sprake van pre-diabetes.”

4. Is het erg als je extra veel insuline aanmaakt?

Ja, dat is op den duur niet goed voor je lichaam, zegt Peter Voshol. “Insuline stimuleert bijvoorbeeld dat er nóg meer vet wordt opgeslagen in het lichaam. Koolhydraten, en dan vooral de snelle suikers (zoals uit suiker, frisdrank, witbrood, witte pasta) veroorzaken heel hoge insulinepieken. Er zit dan een tijdje te veel insuline in het bloed en dat stimuleert de opslag van vet. Als je (relatief) veel koolhydraten blijft eten, is het dus moeilijk om af te vallen.” Je kunt het insulinegehalte meten en zo checken of je pre-diabetes hebt. In de praktijk gebeurt dat nog nauwelijks, vooral vanwege de kosten. Wie weet wordt het in de toekomst wél een gebruikelijke methode, om zo sneller pre-diabetes te ontdekken.

5. Wat merk je van pre-diabetes?

De meeste mensen merken er helemaal niets van. Hooguit voelen ze zich vermoeid en niet fit, door het overgewicht. Deze fase kan wel vijf of tien jaar duren, maar het blijft niet zo: uiteindelijk krijgt bijna iedereen diabetes.

6. Wanneer ontstaat er diabetes?

Uiteindelijk helpt al die extra insuline niet meer om de bloedglucose op het juiste peil te houden. Dan stijgt de bloedglucose. De diagnose ‘diabetes mellitus’ wordt gesteld als de bloedglucoseconcentratie hoger is dan 7 mmol/liter na een nacht niet eten (nuchter).

7. Is er iets aan te doen?

“Jazeker”, zegt Hanno Pijl met nadruk. “Als het iemand lukt om op tijd af te vallen en zijn leefstijl aan te passen, kan dit hele proces worden omgedraaid en kan diabetes worden voorkomen.”