Kun je met gezond eten diabetes voorkomen?
Alleen al in Nederland zijn er 1 miljoen diabetici. Minstens 250.000 van hen weten niet dat ze deze chronische ziekte hebben. Dr. Geert Verhelst is een voedingsdeskundige gespecialiseerd in diabetes. Hij legt zich toe op het voorkomen van diabetes type 2 door middel van gezonde leefgewoonten. GezondheidsNet stelde hem vijf vragen over diabetes en voeding.
1) 250.000 mensen hebben diabetes zonder het te weten. Hoe weet je of je een van hen bent?
"Er zijn twee grote vormen van diabetes: type 1 en 2. Bij beide hebben patiënten een chronisch verhoogde bloedsuikerspiegel. In minder dan 10 procent van de gevallen gaat het om diabetes type 1. Dorst, een droge mond, veel moeten plassen en afvallen ondanks een grote eetlust zijn symptomen die kunnen wijzen op diabetes type 1.
Meer dan 90 procent van de diabetici heeft type 2. Deze vorm geeft vaak geen specifieke klachten. Dorst en vaak plassen kunnen diabetes type 2 als oorzaak hebben. Ook gewichtstoename, slechter zien, herhaalde infecties, vermoeidheid, slechte wondgenezing en schimmelinfecties van de huid kunnen in de richting van de ziekte wijzen. Als je deze symptomen hebt, kun je het beste de huisarts raadplegen.
Ook als je geen klachten hebt, maar wel overgewicht, een zittende levensstijl of een gevorderde leeftijd loop je een verhoogd risico op diabetes type 2. Je doet er dan goed aan je regelmatig bij de huisarts te laten controleren. Om complicaties van diabetes op de langere termijn zoveel mogelijk te vermijden of uit te stellen kun je er maar beter vroeg bij zijn."
2) Wat hebben overgewicht en diabetes met elkaar te maken?
"Er is vooral een bepaald type overgewicht dat het risico op diabetes type 2 verhoogt: de zogenaamde centrale obesitas, waarbij zich te veel vetweefsel in en rond de buikorganen opstapelt. Dergelijk vetweefsel scheidt een aantal stoffen af die ervoor zorgen dat er insulineresistentie ontstaat. De lichaamscellen gaan dan onvoldoende reageren op het bloedsuikerverlagende hormoon insuline, waarbij ze te weinig glucose uit het bloed opnemen. Dat leidt tot een toename van de bloedsuikerspiegel.
In eerste instantie gaat de alvleesklier extra insuline produceren om de bloedsuikerspiegel omlaag te krijgen. Als de alvleesklier het vervolgens laat afweten, gaat de bloedsuikerspiegel nog meer de hoogte in en spreken we van diabetes type 2."
3) Mag je suiker eten als je diabetes hebt?
"Ja, maar je kunt beter zo min mogelijk suiker eten. Het is een dikmaker en overgewicht moet je nu juist zien te voorkomen. Daarnaast is suiker een sterk geraffineerd koolhydraat dat behoort tot de 'snelle' suikers. Het doet sneller de bloedsuikerspiegel stijgen dan 'trage' suikers, zoals koolhydraten uit groenten, volkoren granen en niet te zoet fruit. Een diabeticus die veel suiker gebruikt, zal zijn bloedsuikerspiegel minder goed onder controle kunnen houden. Ook geraffineerde graanproducten zoals wit brood, witte rijst en witte pasta beïnvloeden sneller de suikerspiegel.
De geraffineerde suiker die we het meest gebruiken is sucrose of sacharose, een molecuul dat voor de helft uit fructose en voor de helft uit glucose bestaat. Alleen de lever kan fructose verwerken. Hoe meer fructose je lever moet verwerken, hoe meer vet zich opstapelt in de lever en buikorganen. Buikvet vergroot het risico op het ontwikkelen van insulineresistentie (zie ook de vorige vraag). Uit onderzoek blijkt dat hoe meer fructose je inneemt via suiker, frisdranken en vruchtensap, hoe meer kans je loopt op diabetes type 2."
4) Kun je met voeding voorkomen dat je diabetes ontwikkelt?
"Diabetes type 1 kun je niet voorkomen. De oorzaak van diabetes type 1 is een combinatie van erfelijke aanleg en omgevingsfactoren waar je weinig invloed op hebt, zoals het doormaken van bepaalde virale infecties.
Type 2 kun je in veel gevallen wel voorkomen. Meer bewegen, afvallen als dat nodig is en overschakelen op een gezonder dieet helpt. Je kunt het beste kiezen voor groente, niet te zoet fruit en volkoren graanproducten als bronnen van koolhydraten. Als eiwitbronnen mogen de plantaardige bronnen niet uit het oog verloren worden: alle peulvruchten, noten en zaden. Qua dierlijke eiwitten hebben vooral zure zuivel zoals yoghurt en kwark, af en toe een eitje, vette vis, kwaliteitsgevogelte en mager vlees de voorkeur. Wat betreft de vetten is het zaak het accent te leggen op omega-3-vetzuren uit groene groenten, vette vis, koudgeperste lijnzaad- en koolzaadolie en noten (vooral walnoten)."
5) Gelden voor patiënten met diabetes type 1 en 2 dezelfde adviezen op het gebied van voeding en levensstijl?
"In principe wel, hoewel bepaalde accenten verschillen. Bij diabetes type 1 wordt de bloedsuikerspiegel onder controle gehouden via het toedienen van insuline. Daarnaast probeer je door een goede spreiding van de koolhydratenbronnen de bloedsuikerspiegel zo goed mogelijk te regelen. Dat kan bijvoorbeeld door met meerdere kleine maaltijden en eventuele gezonde tussendoortjes de koolhydrateninname en de insulinetoediening op elkaar af te stemmen.
Type 2 gaat vaak gepaard met overgewicht, dus het is belangrijk om de calorie-inname te beperken en meer te bewegen. Een gezond gewicht heeft een grote impact op de bloedsuikerspiegel. Als het buikvet afneemt, worden de lichaamscellen namelijk minder resistent tegen of meer gevoelig voor insuline. De cellen gaan dan beter glucose opnemen en het bloedsuikergehalte zal dalen. Zeker in de beginfase is het mogelijk terug te keren naar de pre-diabetesfase of naar een normale bloedsuikerspiegel."
