Borstkanker: mammograaf-op-maat

Nederlandse vrouwen tussen de 50 tot 75 jaar krijgen iedere twee jaar een uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek borstkanker. Dat gebeurt met een mammografie. Ook vrouwen met klachten, of met erfelijke borstkanker in de familie, ondergaan dit onderzoek. De meeste vrouwen vinden een mammografie vervelend, omdat een compressieplaat de borsten platdrukt. Dat kan flink pijn doen. Ruim 40 procent heeft de volgende dag nog steeds pijn en een behoorlijke groep loopt vijf dagen met beurse borsten. Een aanzienlijk deel van de opgeroepen vrouwen ziet zó tegen het onderzoek op, dat ze na de eerste keer niet meer komen opdagen.

Blauwe plekken

De platen van de mammograaf oefenen bij iedere vrouw dezelfde kracht uit: achttien kilo. Een enorm gewicht. "Voor vrouwen met kleine borsten is een mammografie extra pijnlijk. Een enkele keer zien we zelfs blauwe plekken. Dat hoeft echter helemaal niet: er wordt nu soms ongewild twee tot drie keer harder geduwd dan nodig is", zegt Ard den Heeten, voormalig hoogleraar radiologie bij het AMC in Amsterdam en directeur van het Landelijk Referentiecentrum Borstkanker (LRCB).

Maximale druk

Den Heeten ontwikkelde, samen met AMC oud-hoogleraar medische fysica Kees Grimbergen, een apparaat dat een borst niet méér samendrukt dan echt nodig is voor een duidelijk beeld. "De gewone mammograaf is eigenlijk een heel dom ontworpen apparaat”, zegt Den Heeten. “Je kunt daarmee namelijk niet objectief vaststellen hoeveel druk nodig is. Daarom drukken veel laboranten nu door op hun gevoel en ervaring, maar ook vaak tot de vrouw protesteert, of totdat de huid zichtbaar gespannen raakt."

Precisiewerk

De 'mammograaf-op-maat' houdt rekening met de grootte en stevigheid van een borst en berekent welke maximale druk nodig is om de borst ‘af te vlakken’ voor een goed beeld. Lampjes geven aan wanneer die druk bereikt is. De techniek is geschikt voor nieuwe mammografen, maar ook voor aanpassing van bestaande apparaten.

Minder pijnlijk

Uit onderzoek in het AMC met de mammograaf-op-maat blijkt dat dit voor de meeste vrouwen veel minder pijnlijk is. En de beeldkwaliteit van de röntgenfoto’s bij deze methode is net zo goed als bij de traditionele methode. Harder duwen levert na een bepaald punt nauwelijks meerwaarde voor de foto op, terwijl juist die laatste millimeters de meeste pijn veroorzaken."

Borstkankerscreeningscentra hebben enthousiast gereageerd op de mammograaf-op-maat. Ze hopen dat meer vrouwen deelnemen aan het bevolkingsonderzoek wanneer dat minder belastend is. Dat zou fijn zijn, want hoe eerder je erbij bent, hoe groter de genezingskans. Heeten verwacht dan ook dat het bevolkingsonderzoek op termijn ook gebruik gaat maken van de mammograaf-op-maat.

Vrouwen – vooral die met kleine borsten – kunnen in hun eigen ziekenhuis met een gewone mammograaf nu al vragen of een laborant minder hard zou willen drukken, raadt Den Heeten aan. "Laboranten zouden moeten weten dat ze bij kleine borsten minder hard hoeven te drukken om toch een goed beeld te krijgen."