Meningokokkenziekte: wat is het en wat zijn de symptomen?

Wat is de meningokokkenziekte?

De meningokokkenziekte wordt veroorzaakt door de bacterie Neisseria meningitidis. Deze veroorzaakt ernstige infecties, waaronder hersenvliesontsteking en bloedvergiftiging. 

Meningokokken zijn in ongeveer 13 verschillende typen te onderscheiden. De belangrijkste typen voor infecties bij de mens zijn: A, B, C, W en Y. De afgelopen jaren is er een flinke stijging te zien in het aantal ziektegevallen. Daarom maakt de vaccinatie tegen type C sinds 2002 deel uit van het Rijksvaccinatieprogramma. In 2018 is dit vaccinatieprogramma uitgebreid met een vaccinatie tegen typen A, W en Y. 

Oorzaken van meningokokken

Ongeveer een op de tien mensen is drager van de meningokokkenbacterie. In de meeste gevallen is het een passieve bacterie, die het afweersysteem onder controle houdt. De bacterie wordt via de luchtwegen van de ene op de andere persoon overgedragen. Dit kan zijn door speeksel of spuug, door het inademen van kleine druppeltjes (bijvoorbeeld door hoesten) of door direct contact (bijvoorbeeld zoenen). Zodra de bacterie bij iemand terecht komt met een verlaagde weerstand, slaat hij toe. Dan kan de ziekte de persoon binnen enkele uren fataal worden. 

Symptomen van meningokokken

De meest voorkomende meningokokkeninfecties zijn de hersenvliesontsteking en bloedvergiftiging. 

Wanneer iemand hersenvliesontsteking door meningokok heeft (ook wel meningokokkenmeningitis), dan infecteren de bacteriën de membranen die de hersenen en ruggenmerg bedekken en beschermen. Dit veroorzaakt zwellingen. De symptomen die zich voordoen zijn:

•    Koorts
•    Hoofdpijn
•    Stijve nek
•    Misselijkheid en braken
•    Moeilijk verdragen van licht
•    Verwardheid
•    Huidbloedinkjes (paarsrode stipjes/vlekjes die niet verdwijnen als je erop duwt)

Wanneer iemand bloedvergiftiging door meningokokken heeft (meningokokkensepticemie), dan komen de bacteriën in de bloedbaan en vermenigvuldigen en beschadigen ze de wanden van de bloedvaten. Dit veroorzaakt bloedingen in de huid en organen. De symptomen bestaan uit:

•    Koorts
•    Vermoeidheid
•    Koude rillingen 
•    Bloeddrukdaling 
•    Verwardheid
•    Snelle hartslag
•    In latere stadia een donkerpaarse uitslag

De symptomen van meningokokken zijn anders bij kinderen onder de 1 jaar. Zij krijgen last van:

•    Overgeven
•    Slecht eten
•    Luierpijn: een baby huilt als hij bij het verschonen wordt opgetild aan de beentjes
•    Puntvormige, onderhuidse vlekjes ter hoogte van armen, benen of romp die niet verdwijnen wanneer je erop drukt

Hoe wordt de diagnose meningokokkenziekte gesteld?

Meningokokkenziekte is een zeer ernstige ziekte en kan binnen enkele uren dodelijk zijn. Vroegtijdige diagnose en behandeling zijn daarom erg belangrijk. Een diagnose is alleen moeilijk te stellen. Dit komt omdat de symptomen vergelijkbaar zijn met andere ziekten, zoals de griep. Als de arts vermoedt dat het om de meningokokkenziekte gaat, wordt er een ruggenprik uitgevoerd. De monsters worden bekeken en als de bacteriën erin zitten, worden de monsters naar het laboratorium gestuurd. Daar wordt onderzocht om welk type bacterie het gaat. Zodra dat duidelijk is, kan de arts de juiste antibiotica voorschrijven. 

Risicofactoren/-groepen

De grootste risicogroep is kleine kinderen van 6 maanden tot 5 jaar en jongeren/jongvolwassenen tussen de 15 en 25 jaar. Deze groep heeft vaak last van een verlaagde weerstand, waardoor de bacteriën een vrije loop kunnen nemen. Er worden te weinig of te langzaam antistoffen aangemaakt om de ziekte tegen te gaan. 

Daarnaast lopen mensen die roken, meeroken en/of drugs (via een ader) gebruiken meer risico, omdat de bacterie bij deze mensen het lichaam vrij makkelijk binnentreedt. Maar ook mensen met een bepaalde medische aandoening hebben een verhoogde kans op meningokokkenziekte. Voornamelijk mensen met de longziekte COPD, diabetes, hiv-infectie, verminderde werking van milt, kanker, levercirrose, nierfalen of nierinsufficiëntie.

Behandeling van meningokokkenziekte

Bij het vermoeden van meningokokkenziekte krijgt de patiënt meteen antibiotica. Afhankelijk van hoe ernstig de infectie is, kunnen mensen met de meningokokkenziekte andere behandelingen nodig hebben, waaronder:

•    Ademhalingsondersteuning
•    Medicijnen voor de behandeling van lage bloeddruk
•    Wondverzorging voor delen van het lichaam met een beschadigde huid

Prognose bij meningokokkenziekte

Zelfs met behandeling van antibiotica overlijden circa vijftien op de honderd mensen aan de meningokokkenziekte. Dit getal neemt de laatste jaren alleen maar toe. Ongeveer elf tot negentien op de honderd overlevenden houden blijvende gevolgen:

•    Verlies van ledematen
•    Doofheid
•    Problemen met het zenuwstelsel
•    Hersenbeschadiging
•    Gedragsproblemen
•    Epilepsie 
•    Blijvende gewrichtsklachten

Het verloop wordt gecompliceerd door beschadiging en uitval van de bijnier. Dit leidt tot het zogenoemde Waterhouse Friderichsen syndroom.