Nieuwe genen leeftijdsgebonden maculadegeneratie gevonden

Met ongeveer 100.000 patiënten in Nederland is leeftijdsgebonden maculadegeneratie een van de meest voorkomende oorzaken van blindheid. De aantasting van de macula (gele vlek) ontstaat meestal op latere leeftijd. De aandoening tast het centrale zicht aan in een of beide ogen.

Meestal niet behandelbaar

Er zijn grofweg drie varianten van LMD. Er is een vroege vorm, waarbij de schade aan het netvlies geleidelijk ontstaat door ophoping van vetten en eiwitten in het netvlies. Er is ook een droge vorm waarbij de cellen van het netvlies te gronde gaan waarbij ernstig verlies van het gezichtsvermogen kan optreden. Deze vorm is nog niet te behandelen.

Natte LMD

De laatste variant is een natte LMD, die ontstaat door de groei van kleine bloedvaten in het netvlies. Deze vaatjes kunnen gaan lekken en bloeden, waardoor plotseling gezichtverlies ontstaat. De groei (en bloeding) van de bloedvaatjes is te beperken door regelmatig een groeiremmend medicijn (anti-VEGF) in het oog te spuiten. Natte LMD is zelf te ontdekken met de Amslertest.

Het is niet goed bekend wie de ziekte krijgt. Meestal gaat het namelijk om een combinatie van verschillende genen, waarbij ook omgevingsfactoren zoals roken en fel licht een rol kunnen spelen. Het is een grote uitdaging om de combinatie van de verschillende genetische factoren in beeld te krijgen die maken dat iemand wel of geen LMD krijgt.

Twaalf miljoen variaties

Grootschalig onderzoek bij patiënten is een van de manieren om nieuwe genen en combinaties van genen in kaart te brengen die bijdragen aan het ontstaan van LMD. Dat is de reden waarom zesentwintig onderzoeksinstituten wereldwijd, waaronder het Radboudumc en het Erasmus MC, met elkaar zijn gaan samenwerken om in het genetisch materiaal van zoveel mogelijk patiënten te kunnen zoeken.

Anneke den Hollander, hoogleraar moleculaire oogheelkunde in het Radboudumc: "We hebben gekeken naar de medische informatie en het DNA van meer dan 43.000 mensen met of zonder LMD van over de hele wereld. Meer dan 12 miljoen genetische variaties werden onderzocht. Naast 18 al bekende risico genen voor LMD vonden we maar liefst 16 nieuwe genen die we nog niet eerder met deze aandoening in verband hadden gebracht. Dat zijn even zoveel kansen om meer over de ziekte te weten te komen én mogelijke aanknopingspunten voor nieuwe therapieën."

Onderliggend mechanisme

Een van de nieuwe genen die de internationale onderzoeksgroep heeft gevonden, is bijzonder interessant. Caroline Klaver, hoogleraar epidemiologie en genetica van oogziekten in het Erasmus MC: "Het gen MMP9 draagt bij aan het ontstaan van de natte vorm van LMD, maar niet aan de droge vorm. Hierdoor kunnen we een beter onderscheid gaan maken in de onderliggende ziektemechanismen van beide varianten van de aandoening."

Dit grote internationale onderzoek draagt ook bij tot een beter antwoord op de vraag waarom de natte vorm van LMD bij sommige patiënten terugkeert na behandeling met anti-VEGF. Klaver: "Voor een deel is de terugkeer waarschijnlijk te wijten aan de genetische opmaak van de patiënt. Met dit onderzoek krijgen we ook dit mechanisme beter in beeld."

Zeldzame varianten

Het onderzoek maakt opnieuw duidelijk dat de ziekte niet alleen wordt veroorzaakt door genetische varianten die veel in de bevolking voorkomen, maar ook door genetische varianten die zeldzaam zijn. Kennis die eveneens bijdraagt tot een beter inzicht in de ziekte. Den Hollander: "Zeker als zo’n zeldzame genetische variant leidt tot veranderingen in het eiwit die vrijwel zeker de ziekte mede veroorzaken. Zo vinden we waardevolle functionele verbanden tussen gen, eiwit en ziekte, die op termijn kunnen bijdragen aan een therapie voor deze ernstige en vaak voorkomende ziekte."

Het resultaat van deze genoomwijde data-analyse werd gepubliceerd in Nature Genetics.