Op de bres: MDL-arts Bart Takkenberg
Maag-, darm- en leverarts Bart Takkenberg ziet dagelijks patiënten met leverziekten op het spreekuur. Ze zijn stomverbaasd als hij vertelt dat het komt door hun alcoholgebruik. “We worden misleid door de alcoholindustrie.”
Wat voor patiënten ziet u als maag-, darm- en leverarts?
“Op mijn spreekuur komen patiënten met een leverziekte, zoals levercirrose of leverkanker. In Nederland is alcoholgebruik helaas nog steeds de belangrijkste oorzaak van leverziekten, zeker bij 60-plussers. Als ik dat tegen ze zeg, vallen ze vaak van hun stoel van verbazing. Driekwart heeft nooit het idee gehad dat ze te veel dronken. Ze denken dat alcohol goed is voor hun hart en dat ze gezond leven, terwijl het tegendeel waar is.”
Hoeveel drinken deze mensen?
“Ze drinken bijvoorbeeld vier tot zes glazen wijn per dag en dat jarenlang. Dat is veel te veel. Vaak loopt het aantal glazen ook nog eens ongemerkt op. Vergis je niet: één eenheid alcohol bestaat officieel uit 100 cc wijn. Thuis, maar ook op veel terrasjes en cafés, zit er meestal meer wijn in de glazen. Drink je bijvoorbeeld iedere dag een fles wijn, dan zijn dat 7,5 glazen en niet 6, wat iedereen denkt. Het is een gewoonte geworden; de omgeving beschouwt het ook als normaal. Maar in feite is het ziekmakend alcoholgedrag. In totaal drinken we in Nederland gemiddeld 9 liter pure alcohol per jaar en daarmee behoren we tot de top van de wereld.”
Stoppen mensen met alcohol als ze ziek worden?
“Ik zie veel patiënten van de babyboomgeneratie. Zij hebben hun eigen leven vormgegeven in de jaren 60. Het klinkt misschien raar, maar zij beschouwen het drinken van alcohol als een verworven recht, net zoals het recht op zelfbeschikking.
Wanneer ik uitleg dat hun leverziekte door de drank komt, zijn ze vaak stomverbaasd. Pakweg de helft zal daarna nooit meer een glas alcohol aanraken. Dat laat twee dingen zien. Ten eerste dat er geen sprake is geweest van verslaving, maar van gewoonte. Ten tweede dat we eerder aan de bel hadden kunnen trekken.
Wat ik vaak zie is dat de partner ook stopt met alcohol; het steunt enorm om samen te stoppen. De andere helft is wél afhankelijk en zal door blijven drinken, al dan niet in mindere mate.”
Hoe merk je dat je een leverziekte hebt?
“Vaak zijn er geen voortekenen. Pas als mensen klachten krijgen, zoals geelzucht of vermagering, gaan ze naar de huisarts en dan is het vaak al te laat. Na een bloedonderzoek en een echo blijkt er sprake te zijn van levercirrose of soms ook al van leverkanker.
Als je je zorgen maakt, kun je door de huisarts je leverwaarden door middel van een bloedtest laten bepalen. Dit bloedonderzoek kan laten zien of er sprake is van een chronische ontsteking van de lever (hepatitis), maar het zegt helaas niet alles. Normale of licht verhoogde leverwaarden bij overmatig alcoholgebruik kunnen alsnog samengaan met ernstige leverschade. Alcohol leidt namelijk tot vetopstapeling in de lever, wat een sluimerende verlittekening kan veroorzaken. Die kun je moeilijk zien met bloedtesten.”
Wat is gezond alcoholgebruik?
“Er bestaat geen gezond alcoholgebruik, net als dat er geen gezond rookgebruik bestaat. Van een glas wijn ga je niet dood; ik drink zelf ook een glas wijn in het weekend. Helaas drinkt het overgrote deel van de drinkers meer dan een glas alcohol per dag en dat is ongezond. Naast nadelige effecten op de lever en andere organen van het maag-darmstelsel, heeft alcohol ziekmakende effecten op het brein, de hartspier en de bloedvaten. Zeven soorten kanker zijn met alcohol geassocieerd. Toch denkt men dat alcohol goed is voor het hart, maar dat is niet zo. Het risico op een hartinfarct wordt weliswaar kleiner, maar het schadelijke effect op de hartspier is vele malen groter, waardoor dit effect vervalt en het risico op hartfalen en hersenbloedingen significant hoger is. Gelukkig is er ook een positieve ontwikkeling: er zijn steeds meer mensen die niet meer (dagelijks) drinken.”
Waarom is het zo moeilijk om te minderen of te stoppen?
“Fysiek merk je vaak niet hoe slecht alcohol voor je is. Bij roken wordt je conditie slechter en ga je hoesten. Bij alcohol is het effect veel minder zichtbaar. Toch sterven jaarlijks 5000 tot 7000 mensen aan de directe gevolgen van alcohol. Dat is iets minder dan de helft van de sterfte bij rokers. Daar komen nog eens 25.000 ziekenhuisopnames bij, variërend van verkeersongelukken als gevolg van alcohol tot hartfalen door een alcoholische hartspierziekte. Dat kost onze maatschappij enorm veel geld, naar schatting 7 tot 9 miljard euro per jaar.”
U nam deel aan de ‘alcoholtafel’, een overleg van de overheid, gezondheidsorganisaties en de alcoholindustrie om alcoholmisbruik tegen te gaan. Inmiddels is deze samenwerking gestrand. Wat ging er mis?
“Wat er misging, was dat de alcoholindustrie ook aan tafel zat, wat tegen het advies was van gezondheidsorganisaties als de WHO en het RIVM. De belangen liggen zo ver uit elkaar dat polderen hier niet mogelijk is. De industrie heeft de regelmatige bierdrinker als verdienmodel. Ze maakt reclame waarin alcohol samengaat met vrijheid, ontspanning en zelfs met een gezonde leefstijl, zoals sport (voetbal, Formule 1).
We worden misleid door de industrie. Ze normaliseert dagelijks alcoholgebruik en wil dat alleen het problematisch alcoholgebruik wordt aangepakt, zoals ‘zwaar drinken’ (meer dan vier glazen voor vrouwen en zes glazen voor mannen per keer, red.). Ik zie patiënten die juist géén probleemdrinker zijn, maar die wel iedere dag drinken en uiteindelijk hiervan ziek worden.”
Wat zou u nú willen veranderen?
“De prijs van alcohol moet worden verhoogd, want het is te goedkoop. Ten tweede zou alcohol alleen in de slijterij verkrijgbaar moeten zijn, dus niet bij de supermarkt. Een verbod op drankreclame en het loskoppelen van alcohol en sport is een derde maatregel die effectief gebleken is. Het probleem is helaas dat we nu de andere kant op gaan. De regels dreigen te worden verruimd, waardoor je straks zelfs bij de kapper, bouwmarkt of supermarkt alcohol aangeboden krijgt. De alcoholindustrie heeft helaas een te grote invloed op de politiek, waar de gewone burger uiteindelijk schade van oploopt.”
Wat kun je winnen door te stoppen met alcohol?
“De lever is hét energie-orgaan van je lichaam. Als je stopt met alcohol, krijg je direct meer energie. Je gaat beter slapen, bent minder moe en beter uitgerust. De lever wordt minder vet en de ontsteking neemt af. Ook zul je een paar kilo afvallen, want alcohol bevat veel calorieën. Bovendien kun je beter nadenken en je beter concentreren. Alcohol is namelijk schadelijk voor het brein en je verlaagt het risico op dementie door te stoppen. Verder komt botontkalking vaker voor bij mensen die veel drinken.
Het goede nieuws is: deze effecten merk je al binnen een paar weken. De lever is een orgaan dat zich enorm goed kan herstellen. Wel even opletten als je medicijnen gebruikt. Als je stopt, kun je vaak toe met een lagere dosis van je medicijnen. Bespreek het stoppen van je alcoholgebruik daarom altijd met je huisarts.”
Bart Takkenberg (45) is maag-, darm- en leverarts in het Amsterdam UMC. Zijn aandachtsgebied is hepatologie (leverziekten). Hij behandelt onder andere mensen met complicaties van levercirrose (verlittekening van de lever). Hij maakte deel uit van de ‘alcoholtafel’ van het Nationaal Preventie-akkoord, de samenwerking tussen overheid, gezondheidsorganisaties en de alcoholindustrie, om overmatig alcoholgebruik tegen te gaan.
Dit artikel verscheen eerder in Plus Magazine november 2023. Abonnee worden van het blad? Dat doet u in een handomdraai!
- Plus Magazine
