Dit zijn de meest voorkomende maagaandoeningen

Zeg je maag, dan zeg je maagzweer. Tot in de jaren tachtig van de vorige eeuw werd dit ook wel de ­managersziekte genoemd, vertelt MDL-arts Marten Otten, omdat de klachten vooral met stress in ­verband werden gebracht. Inmiddels weten we dat de oorzaak een bacterie is. Otten: “De kennis was vroeger zo beperkt dat mensen vóór de ontwikkeling van maagzuurremmers in de jaren zeventig moesten terugvallen op een langdurige kuur met melk of papproducten. Werden de maagklachten ernstiger, dan waren soms zelfs zware operaties nodig. Let wel: om de klachten te behandelen. Van genezing was nog geen sprake.”

Het waren de Australiërs Robin Warren en Barry Marshall die de bijzondere vondst deden. In 1982 ontdekte patholoog Warren bij de helft van zijn ­patiënten kleine spiraalvormige bacteriën in het slijmvlies van de maag: de zogeheten Helicobacter pylori. Met arts Marshall zocht hij verder. Ze kwamen erachter dat deze bacterie bij alle patiënten een maagontsteking veroorzaakt, maar bij sommigen ook een maagzweer of een zweer in de twaalf­vingerige darm. Hierdoor was ineens duidelijk dat maagzweren worden veroorzaakt door een ­infectie in de maagwand. Warren en Marshall ­kregen in 2005, bijna twintig jaar later, voor deze vondst de Nobelprijs voor Fysiologie en Natuurkunde.

De maag is een soort ballon

Welkom in de maag, een orgaan waar zo’n 30 procent van de bevolking weleens klachten zegt te hebben. Alleen is bijna nooit meteen duidelijk wat er precies aan de hand is, want tussen navel en middenrif ­bevinden zich ook de slokdarm, alvleesklier, lever, milt, galblaas, galwegen, de bovenzijde van de dunne darm en een deel van de dikke darm.

Er gebeurt heel veel vanaf het moment dat voedsel vanaf je mond de weg naar de maag aflegt. Eerst wordt in de mond speeksel aangemaakt. Daarnaast wordt er een signaal aan de hersenen doorgegeven, dat vervolgens terechtkomt bij de maag. Zo wordt ook die geactiveerd: er worden alvast maagsappen geproduceerd. Intussen gaat het doorgeslikte voedsel via de slokdarm richting de maag. Tussen die twee organen ligt een kringspier die moet zorgen dat de maaginhoud niet (te vaak) kan terugstromen.

Marten Otten: “De maag zelf is als een soort ballon die van boven breed is en van onderen smal. Leeg is hij helemaal plat, maar een volle maag rekt uit en kan een inhoud van ongeveer drie liter hebben. Dit uitrekken geeft het signaal dat je genoeg hebt gegeten. Ook wordt aan volgende organen het ­signaal gegeven dat ze zich kunnen voorbereiden op de verdere spijsvertering.”

Het bovenste gedeelte van de maag voegt zeer zuur en agressief maagsap toe aan de brij binnengekomen voedsel. “Dit sap remt onder meer de groei van bacteriën, waardoor darminfecties kunnen worden voorkomen. Ook worden enzymen toegevoegd die de spijsvertering activeren. In het onderste ­gedeelte wordt het geheel vervolgens gekneed en verder fijngemalen.” Ook bij de uitgang van de maag bevindt zich een kringspier. Die laat het voedsel beetje bij beetje door naar de twaalfvingerige darm, het voorste deel van de dunne darm. De stukjes voedsel zijn inmiddels niet veel groter meer dan 1 millimeter. Deze kringspier zorgt ook dat eenmaal gepasseerd voedsel niet terugstroomt naar de maag.

Wat mankeert eraan?

Wanneer je maagklachten hebt en naar de dokter gaat, zal die je waarschijnlijk eerst geruststellen: in 90 procent van de gevallen is er namelijk niets ernstigs aan de hand. Dan is er gewoon sprake van een tijdelijk ongemak. “Toch zal een arts altijd alert zijn”, zegt Mart Otten. “Zeker bij een ouder persoon die nooit eerder maagklachten heeft ­gehad.” Je kunt dan vragen verwachten over het moment dat je klachten hebt, je eetlust en je ­ontlastingspatroon. Ook is van sommige medicijnen bekend dat ze maagklachten kunnen geven, zoals de pijnstillers Diclofenac en Ibuprofen. “De antwoorden op dit soort vragen kunnen de arts aanvullende informatie geven, bijvoorbeeld of je klachten te maken hebben met de darmen of met medicijngebruik.”

Op weg naar een eerste voorzichtige diagnose zal de arts informeren naar misselijkheid, gewichtsverlies en het opgeven van bloed. Maar ook: of je heftige pijn ervaart als je over bobbels in de weg rijdt. “Dan kán er namelijk sprake zijn van een ­perforatie, waarbij er maagzuur in de buikwand ­terechtkomt. Het supergevoelige buikvlies kan hierdoor ontstoken raken.”

Indien de arts het nodig vindt, krijg je een vervolgonderzoek. Dit kan variëren van een inwendig maagonderzoek (scopie) tot een echografie van de buik. Na de diagnose kan worden gekozen voor de beste behandeling. Soms, bijvoorbeeld bij een perforatie, is een spoedoperatie noodzakelijk.

3 mogelijke maagaandoeningen

1. Maagvliesontsteking

Maagvliesontsteking is een diagnose die vaak wordt gesteld. Om vast te stellen dat dit aan de hand is, is een scopie noodzakelijk. Hiermee kan worden gezien of het slijmvlies van de maag inderdaad ontstoken is. Deze ontsteking wordt vaak veroorzaakt door de bacterie Helicobacter pylori.

2. Brandend maagzuur

Brandend maagzuur is ook een veelvoorkomende aandoening. MDL-arts Marten Otten: “Er is dan sprake van reflux: maagzuur stroomt uit de maag terug de slokdarm in. Het kan zijn dat de kringspier niet helemaal goed is aangelegd, of dat deze met de jaren iets is verslapt of wijder is geworden. Dit kan komen door een eerdere operatie, een ­ongelukkige val, overgewicht of bijvoorbeeld een stomp in de buik. Aangezien de samenstelling van slijmvlies in de slokdarm anders is dan in de maag, kan het zure, terugstromende maagsap een erg ­onaangenaam gevoel zijn.

Reflux komt bij 30 procent van de mensen voor. Een klein deel van hen heeft er dagelijks last van, een iets grotere groep wekelijks. Bij lichte klachten kun je zelf Rennies kopen bij een drogist. Het tabletje remt snel de werking van het zuur en vermindert de klachten gedurende enkele uren. Het is een eenvoudige zuurbuffer tegen het ongemak, meer niet.“

Wil je dat de onderzijde van je slokdarm langer wordt beschermd, dan kan een arts een maagzuurremmer voorschrijven. Nadeel is dat mensen daar te veel op terugvallen. Het gebruik wordt een gewoonte, terwijl maagzuur ook een functie heeft, namelijk om een darminfectie te voorkomen en voedsel te verteren. Artsen zullen daarom altijd terughoudend zijn bij het voorschrijven. Het advies is: probeer maagzuurremmers bij klachten een week of twee tot drie. Als ze helpen, gebruik ze dan af en toe. Vaak zie je dat de klachten na verloop van tijd afnemen en zelfs verdwijnen.”

3. Maagzweer

Een maagzweer kan zowel in de maag als in de twaalfvingerige darm voorkomen. Er is dan in de slijmvlieslaag een gat ontstaan waardoor het onderliggende weefsel niet meer beschermd is en in contact met het maagzuur pijn geeft. Zoals gezegd is de Helicobacter pylori in veel gevallen de veroorzaker omdat die als een van de weinige bacteriën overleeft in maagzuur. “Opvallend is dat besmetting met de bacterie meestal in de eerste levensjaren plaats­vindt. Alleen dan geef je hem als gezinslid door close contact makkelijk door. Je hoeft er niet altijd last van te hebben, het wordt pas een probleem als de ontstekingsreactie te fel wordt. Als de bacterie veel klachten of een maagzweer veroorzaakt, kan hij met een antibioticakuur ­behandeld worden. Is bij controle de bacterie ­verdwenen, dan ben je echt van je maagklachten genezen.”

In Nederland en België leidt de bacterie nauwelijks nog tot serieuze problemen, in tegenstelling tot veel landen in Afrika en Azië. Wordt de Helicobacter pylori dan niet goed bestreden, dan kan die levens­lang aanwezig blijven. In zeldzame gevallen kan de ontstane chronische ontsteking later leiden tot maagkanker.

Zelf doen

Niet alleen medicijnen slikken of je laten behandelen door een arts zijn opties om van je maagklachten af te komen. In de meeste gevallen zullen ze gelukkig vanzelf verminderen of verdwijnen. Daar kun je zelf aan bijdragen door te kiezen voor een gezonde ­leefstijl. Stop met roken, luidt een belangrijk advies. Val af als je te zwaar bent. Eet en drink gezond. Eet niet te gehaast. Pak de oorzaken van stress aan. Vaak zijn medicijnen dan niet nodig.

Dit artikel verscheen eerder in +Gezond april 2023. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai!