Wat is een gedeelde psychotische stoornis

Onder de noemer 'kortdurende psychotische verschijnselen' worden psychotische verschijnselen verstaan die vaak niet langer dan een maand duren. Voorbeelden zijn:

• hallucinaties
• wanen
• onsamenhangende spraak
• kakatoon gedrag (het willekeurig aannemen van niet-logische of bizarre houdingen)

De oorzaken van zo’n kortstondige psychotische stoornis kunnen verschillend zijn; van drugsmisbruik tot slaaptekort en van stressvolle gebeurtenissen tot depressies. Iemand met een kortdurende psychotische stoornis keert altijd volledig terug naar het niveau van functioneren voor het begin van de verschijnselen. Er treden geen blijvende consequenties op na de psychotische symptomen.

Folie à deux

In bijzondere gevallen kan het gebeuren dat een dierbare de waan van een naaste overneemt en op een gegeven moment zelf overtuigd is van de waarheid ervan. Dit wordt een gedeelde psychotische stoornis genoemd, of in medische termen: een folie à deux. Er is weinig bekend over het hoe en waarom van een gedeelde psychotische stoornis. Duidelijk is wel dat er een zeer nauwe of intieme relatie tussen twee personen moet bestaan als de een exact gaat denken als de ander. Als de relatie wordt verbroken, verdwijnen doorgaans ook de denkbeelden weer.

Dominant en passief

Bij een gedeelde psychotische stoornis is de 'gever' van de waanbeelden de dominante figuur en de 'ontvangende' de passieve. Dit concept wordt vaak uitgewerkt in films en tv-series waarbij de dominante figuur een alleenstaande moeder is die niet kan hebben dat haar enige kind (vaak een zoon) een eigen leven opbouwt. Ook binnen een huwelijk kan een folie à deux optreden. Zo is een geval bekend van een man die ervan overtuigd was dat zijn vrouw vreemdging. Zijn vrouw ging zo op in de waanbeelden van haar man dat ze hem gelijk gaf. Eén probleem: ze kon zich niets van haar escapades herinneren. Uiteindelijk stapte ze naar de huisarts wegens geheugenverlies.

Ursula en Sabina

Een bekend of beter gezegd berucht geval van gedeelde psychotische stoornis, is het verhaal van de 40-jarige Zweedse eeneiige tweeling Ursula en Sabina Eriksson. Zij werden bij toeval ontdekt toen de Britse televisie in 2008 opnames maakte van politieagenten in actie. Het verhaal van de krankzinnige tweeling begint als de politie een melding krijgt dat er twee vrouwen over de middenstrook van de snelweg M6 lopen. Als de agenten met het camerateam uiteindelijk arriveren staan de twee op de vluchtstrook. Dan krijgt het al uitzonderlijke verhaal een bizarre wending als eerste Ursula en vlak daarna ook Sabina de snelweg weer oprent. Beiden worden geschept door het voorbijrazende verkeer. Beiden komen er levend vanaf.

Organen

Ursula is echter zwaargewond en begint als een bezetene te spartelen en uit te halen tegen de toegesnelde agenten. Tegen hen schreeuwt ze: "Bel de politie!", tegen haar zus: "Ze stelen je organen!" Sabina springt daarop overeind en zet het weer op een lopen. Ze komt terecht op de andere rijstrook maar wordt wonder boven wonder niet geraakt door het verkeer. Een agent die haar wil kalmeren daagt ze uit voor een vechtpartij.

Moord

Omdat beide zussen niet onder invloed van alcohol of drugs verkeren en niet bekend is of ze eerder suïcidaal waren, komen ze snel weer vrij. Sterker, Ursula krijgt helemaal geen straf, Sabina hoort 'geweld tegen agenten' en 'betreden van een snelweg' tegen zich eisen. Omdat haar verwondingen meevallen, is ze na een nachtje brommen vrij om te gaan.

Nog diezelfde dag steekt ze iemand neer en wordt ze betrapt als zichzelf met een hamer probeert dood te slaan. Ze slaat met een dakpan naar haar 'redder' en rent weg. Vanaf een 12 meter hoge brug springt ze uiteindelijk op een snelweg. Ook deze zoveelste kamikazeactie overleeft de Zweedse.

Documentaire

Het waargebeurde verhaal van de Eriksson’s is onderwerp geweest van een BBC-documentaire. Over het hoe en waarom van de acties van de twee is echter nooit iets duidelijk geworden. Wel staat vast dat Sabina waanideeën van Ursula had overgenomen. Uiteindelijk hebben de twee fysiek geen gevolgen ondervonden van hun psychose. Net als bij een kortstondige psychotische stoornis kent ook de gedeelde variant meestal geen gevolgen voor de lange termijn. Sabina kreeg uiteindelijk vijf jaar cel en heeft weer contact met haar zus die inmiddels in de Verenigde Staten woont.