Mensen die lithium gebruiken, krijgen vaak last van een verstoorde waterhuishouding. Zij moeten vaker plassen, ook ’s nachts. Tijdens zijn promotieonderzoek ontdekte Anne Sinke een middel dat de verhoogde aanmaak van urine door lithiumgebruik kan verminderen: acetazolamide.
Lithium wordt regelmatig voorgeschreven bij de behandeling van psychiatrische aandoeningen. Het heeft een aantal bijwerkingen, zoals een verhoogd dorstgevoel en vaak moeten plassen. Sommige patiënten ontwikkelen nefrogene diabetes insipidus (NDI), een aandoening waarbij de nieren niet in staat zijn om de urine te concentreren. Daardoor moeten ze vaker naar het toilet, ook ’s nachts, wat lastig is voor het dag- en nachtritme.
Vaak plassen
Sinke onderzocht de waterhuishouding om de onderliggende mechanismen te begrijpen en verstoringen te verklaren. Hij bekeek niercellen van muizen om te zien hoe deze reageren op lithium en acetazolamide. Daaruit bleek dat lithium de aanmaak van het aantal waterkanaaltjes in de niercellen vermindert. Vervolgens deed hij een aantal experimenten bij levende muizen. Die bleken door lithium meer te gaan plassen. In beide typen experimenten bleek acetazolamide in staat om de verstoring in de waterhuishouding te corrigeren.
Extra waterkanaaltjes
Om uitdroging te voorkomen, vinden normaal gesproken twee dingen plaats in de waterhuishouding: iemand krijgt een dorstgevoel en de hersenen geven een signaal af aan de nieren voor de aanmaak van een bepaald hormoon – het antidiuretisch hormoon vasopressine.
"Vasopressine zorgt ervoor dat je meer waterkanaaltjes aanmaakt in de nieren die het water weer terugvoeren in je lichaam. Maar bij patiënten met lithium-NDI zijn er minder waterkanaaltjes in de nieren aanwezig en kan het water niet meer terug worden opgenomen in het lichaam. Dat leidt tot verhoogde hoeveelheden urine. Acetazolamide stimuleert de aanmaak van extra waterkanaaltjes en zorgt voor een vermindering van het urinevolume."
Bestaand geneesmiddel
Acetazolamide wordt ook gebruikt bij glaucoom en tegen hoogteziekte, omdat het overtollig vocht afdrijft. Het is een bestaand geneesmiddel, waardoor het niet nodig is opnieuw veiligheidsonderzoek te doen. Aankomende studies met patiënten in Nederland en in Nieuw-Zeeland moeten uitwijzen of acetazolamide ook geschikt is voor mensen.
- Radboudumc
