De voordelen van leven volgens je menstruatiecyclus
Net zoals een jaar vier verschillende seizoenen kent, kun je ook de menstruatiecyclus in vier fasen verdelen. In elke fase functioneer je anders. Anders is niet per se slechter. Soms functioneer je zelfs beter. Inzicht krijgen in je cyclus - en dus grip krijgen op je hormonen - is iets waarmee je je voordeel kunt doen.
Je agenda aanpassen aan je menstruatie. Dat is wat veel vrouwen onbewust al doen omdat zij in meer of mindere mate last hebben van hun menstruatie. Bijvoorbeeld vanwege hevig menstrueel bloedverlies en/of heftige menstruatiekramp. De menstruatiefase is over het algemeen niet de beste tijd voor intensief sporten of een romantisch weekendje weg. De premenstruele fase maakt lijkt het ultieme bewijs dat hormonen van invloed zijn op humeur en energie - en dus op ons gedrag.
Het idee dat inzicht krijgen in de menstruatiecyclus iets is waarmee je je voordeel kunt doen, wint steeds meer terrein. Niet alleen in de alternatieve hoek. Ook in de politiek wordt hierover gesproken. Denk aan de discussie over de zin en onzin van menstruatieverlof ofwel de mogelijkheid om thuis te blijven van werk als je menstruatieklachten hebt. Legio kleinschalige, wetenschappelijke onderzoeken hebben inmiddels laten zien dat de menstruatiecyclus van invloed is op allerlei gebieden. Denk aan creativiteit, ruimtelijk inzicht, competitiviteit en blessuregevoeligheid. Niet voor niets zijn in de topsport steeds meer menstruatiecoaches actief die het trainings- en voedingsschema van sporters afstemmen op hun cyclus.
Stimulerende en rustgevende hormonen
De menstruatiecyclus wordt aangestuurd door hormonen - signaalstofjes die allerlei lichaamsprocessen in gang zetten. Bij de menstruatiecyclus spelen vooral de vrouwelijke geslachtshormonen oestrogeen en progesteron, maar ook testosteron, het follikel stimulerend hormoon (FSH) en het luteïniserend hormoon (LH) een rol. Deze hormonen hebben allerlei ingewikkelde functies en taken. Gemene delers zijn er ook. Zo staat oestrogeen bijvoorbeeld bekend als stimulerend hormoon dat zorgt voor een goed gevoel. Progesteron lijkt juist een rustgevend effect te hebben.
Vier seizoenen van de cyclus
Net zoals je een kalenderjaar in vier seizoenen kunt verdelen, en de maancyclus in vier verschillende fasen, zo zou je ook de menstruatiecyclus in vier fasen kunnen verdelen. In elke fase zit de hormoonhuishouding door de stijgende en dalende hormoonspiegels anders in elkaar. Dat de menstruatiecyclus van invloed is op het dagelijks functioneren, is in die zin logisch.
Winter: menstruatiefase
In de menstruatiefase (winterfase) - het deel van de cyclus waarin je ongesteld bent - hebben veel vrouwen behoefte om het een beetje kalmer aan te doen. Het oestrogeenniveau is dan op zijn laagst en ook de progesteronproductie is tijdelijk tot stilstand gekomen. Daardoor kun je last kunt hebben van typische menstruatieklachten, zoals krampen in je buik, pijn in de onderrug en een opgeblazen gevoel. Je algehele pijngrens ligt lager en de kans op blessures is nu iets groter. Dit is dus de fase dat het verstandig is om het wat rustiger aan te doen, stress te vermijden en niet al te intensief te sporten.
Lente: folliculaire fase
In de lentefase (folliculaire fase) krijgen de eierstokken onder invloed van het follikel stimulerend hormoon (FSH) het signaal dat zij nieuwe eicellen (follikels) moeten laten rijpen. Daardoor stijgt het oestrogeenlevel in rap tempo. Dat betekent dat je langzaam beter in je vel komt te zitten. Je wordt energieker en creatiever, kunt je weer beter concentreren en je krijgt weer zin om erop uit te gaan. De lente is het perfecte moment voor sociale afspraken, plannen maken en deze uitvoeren.
Zomer: ovulatiefase
In de ovulatiefase (zomerfase) stijgt het oestrogeenniveau naar het hoogtepunt, evenals het FSH-niveau. Het testosteronniveau is nu ook op zijn hoogst. Samen met het zelfvertrouwen groeit ook de functionele laag van het baarmoederslijmvlies, zodat zich daar een bevruchte eicel zou kunnen innestelen. Een piek in het luteïniserend hormoon (LH) zorgt halverwege de cyclus voor een eisprong (ovulatie). Daar waar de eicel de eileider heeft verlaten vormt zich het gele lichaam (corpus luteum). Dit produceert behalve oestrogeen ook progesteron.
De meeste vrouwen zitten in de aanloop naar de ovulatiefase het beste in hun vel en voelen zich dan vrolijk, daadkrachtig en energiek. Dit is de tijd van de maand waarin alles moeiteloos lijkt te gaan, je makkelijk informatie opneemt, goed uit je woorden komt en in de supermarkt als vanzelf gezonde keuzes maakt. Daarentegen bezwijken sommigen wel weer makkelijker voor kleding en cosmetica. Biologisch gezien is dit namelijk de beste tijd voor de voortplanting. Dit is dan ook de tijd waarin de meeste vrouwen ervaren dat zij meer zin hebben in seks.
Herfst: luteale fase
De gemiddelde menstruatiecyclus duurt ongeveer 28 dagen, maar anders dan misschien lijkt duren niet alle vier de menstruatiefasen één week. Sterker: de ovulatiefase duurt maar een paar dagen. De periode erna (herfstfase ofwel luteale fase) kan wel 14 dagen in beslag nemen. Zodra de hersenen het sein hebben gekregen dat er geen sprake is van een bevruchting, bereidt het lichaam zich voor op de afvoer van het opgebouwde baarmoederslijmvlies.
Het oestrogeenniveau begint weer te dalen, vervolgens neemt ook het progesteronniveau af. Hoe dichter je bij de eerste menstruatiedag komt, dus hoe lager de vrouwelijke hormoonspiegels zijn, hoe minder energie je doorgaans hebt en hoe groter de kans op moodswings word. Dit is de beruchte premenstruele fase waarin de bekende PMS-symptomen de kop op kunnen steken.
De PMS-fase is doorgaans niet het beste moment om aan een gezond dieet te beginnen - al is het maar vanwege de beruchte zin in chocolade. Maar het is wel een moment waarop vrouwen beter in staat zijn om patronen te herkennen of zich ergens op te concentreren. Op de administratie bijvoorbeeld of op die scriptie die nu eens af moet. Als je detectiveschrijver bent is dit een goed moment om over een plot na te denken. Meestal ben je in deze fase wat emotioneler en prikkelbaarder. Een ruzie uitpraten of een functioneringsgesprek inplannen is misschien dus een minder goed idee.
Menstruatiecyclus monitoren
Uitzonderingen bevestigen de regel. Niet iedereen zal zich in de vier seizoenen van de menstruatiecyclus herkennen, zoals ook niet iedereen in dezelfde mate PMS-klachten klachten heeft. De meeste sporters presteren minder makkelijk als zij menstrueren, er zijn er ook die juist dan kunnen pieken. Als je menstruatie-gerelateerde migraine hebt is de ovulatiefase juist niet de tijd dat je goed in je vel zit, omdat een daling van het oestrogeen een aanval kan uitlokken.
Toch kan het in kaart brengen van de menstruatiecyclus - met behulp van een dagboek, scorekaart of een speciale app - van meerwaarde zijn als je het maximale uit je leven wil halen, is de gedachte. Hoe lang duurt de menstruatie? Hoe lang of kort is de cyclus? Hoeveel menstruatieproducten zijn per dag nodig? Welke andere klachten zijn er - denk aan vermoeidheid, slaapgebrek, hoofdpijn? Welke impact heeft de menstruatiecyclus op het functioneren: lichamelijk, psychisch en sociaal?
De menstruatiecyclus monitoren helpt allereerst om patronen te ontdekken. Denk aan een veranderend menstruatiepatroon, bijvoorbeeld doordat de premenopauze zich aandient. Het helpt ook om de regie te herwinnen. Als je weet dat een bepaalde gemoedstoestand alleen voorkomt in de premenstruele fase, weet je ook dat de klachten tijdelijk zijn.
Monitoren helpt ook bij het stellen van een diagnose als er sprake is van een onderliggend medisch probleem. Extreme menstruatiepijn kan bijvoorbeeld een symptoom zijn van endometriose. Ook hevig menstrueel bloedverlies kan het gevolg zijn van een onderliggende medische aandoening. Depressieve gevoelens of zelf suïcidale gedachten zijn mogelijk een indicatie dat er sprake is van een cyclusgerelateerd probleem als PMDD (PreMenstrual Dysphoric Disorder).
Als je elke maand afspraken afzegt vanwege cyclusgerelateerde gezondheidsproblemen, dan is het tijd om een afspraak te maken met de huisarts en/of om doorverwijzing te vragen naar de gynaecoloog.
Boekentips:
- De Cyclus Strategie, Maisie Hill
- De Hormoon Revolutie, Maisie Hill
- Claim je Cyclus, Alexandra Pope en Sjanie Wurlitzer
- Grip op je Cyclus, Lara Briden
- Mooi Rood is niet Lelijk, Paula Kragten
Menstruatiedeskundige Paula Kragten is journalist, schrijfster, contenspecialist én oprichter van online menstruatie-magazine Period! dat in een Nederlandstalige en Engelstalige editie verschijnt.
