'Voeding en leefstijl hebben een positieve invloed op PCOS-klachten'
Vijf tot zeven van de 100 vrouwen hebben het polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS). Het is daarmee de meest voorkomende hormonale aandoening bij vrouwen. Terwijl hiervan een groot deel niet weet dat zij het hebben. Zeven meestgestelde vragen over PCOS, beantwoord door Margot de Roon, gespecialiseerd PCOS-diëtist, gezondheidswetenschapper en (mede)oprichter van Lifestyle & Hormones.
1. Wat is PCOS voor een aandoening?
“De afkorting staat voor polycysteus-ovariumsyndroom. Dat is een syndroom wat je hebt als je aan twee van de drie kenmerken voldoet. Het eerste kenmerk is een onregelmatige menstruatie. Veel vrouwen komen om die reden bij de huisarts: ze zijn bijvoorbeeld gestopt met hormonale anticonceptie maar hebben geen menstruatie, of ze hebben een kinderwens die maar niet vervuld raakt. Vaak wordt diegene van daaruit doorgestuurd naar de gynaecoloog voor een inwendige echo.
Een tweede kenmerk is als je veel eiblaasjes hebt in één of beide eierstokken. Als je PCOS hebt, dan kan het zijn dat je niet altijd elke maand een ovulatie hebt. Dat komt doordat de hormonen die ervoor zorgen dat er een eicel gaat groeien die vervolgens knapt en je dus een ovulatie hebt, uit balans zijn. Die hormonale disbalans wordt aangestuurd door de hersenen.
Tot slot heeft het derde kenmerk met een overproductie van mannelijke hormonen te maken. Hierdoor zien we dat vrouwen met PCOS meer last hebben van acne, haaruitval volgens het mannelijke patroon - met inhammen of kaal zijn op hun achterhoofd - of juist haargroei op plekken hebben waar je als vrouw liever geen haar hebt. Je kunt van alle drie last hebben, of van eentje een beetje.”
2. Hoe wordt PCOS gediagnosticeerd en behandeld?
“Als je aan twee van de drie kenmerken voldoet, dan spreek je van de diagnose PCOS. Soms hebben vrouwen wel een normale menstruatie maar hebben ze die twee andere kenmerken. Ze hebben dan bijvoorbeeld die eiblaasjes en een hoge productie van mannelijke hormonen. Dat is een groep waarbij het vaak langer duurt voordat ze die diagnose krijgen omdat ze bijvoorbeeld acne hebben maar dit niet linken aan PCOS, vooral als je er nog nooit eerder van hebt gehoord. En je weet natuurlijk niet of je veel eiblaasjes hebt. Dus er is ook een groep vrouwen in Nederland die wel PCOS heeft maar zich daar helemaal niet bewust van is.
PCOS kan niet genezen worden. In het meest gunstige geval kun je wel klachtenvrij zijn. De behandeling is dus vooral gericht op het verminderen van de symptomen en bij een kinderwens op het stukje vruchtbaarheid.”
3. Wat zijn veelvoorkomende misvattingen over PCOS?
“Dat het altijd gepaard gaat met overgewicht. Bij driekwart van de vrouwen is er inderdaad sprake van overgewicht maar er is ook een groep die dat niet heeft. Maar er wordt nog weleens gedacht dat je alleen PCOS kunt hebben als je te zwaar bent. Daarom zien we dat bij slankere vrouwen de diagnose ook langer kan uitblijven, omdat de huisarts zich daar niet altijd bewust van is. Dus dat is wel een grote misvatting.
PCOS gaat niet altijd gepaard met overgewicht
Wat we ook vaak terughoren bij vrouwen en ook weleens artsen – al willen we ze niet over één kam scheren, want er zijn ook veel gespecialiseerde artsen met wie we juist samenwerken – dat iemand naar huis wordt gestuurd met het enige advies: ga maar afvallen, om klachten te verminderen of een vruchtbaarheidstraject te starten. Maar het gaat niet alleen maar om het gewicht. We zien nog veel meer klachten die gepaard gaan met PCOS dan 'alleen' verminderde vruchtbaarheid en het uitblijven van menstruatie, die zowel bij vrouwen met overgewicht als vrouwen met een gezond gewicht voor komen. Veel vrouwen ervaren ook darmklachten, gewrichtsklachten en mentale problemen, zoals stress en depressie. Ook eetbuien komen veel voor. PCOS hangt dus met nog veel meer samen."
4. Waarom is het belangrijk om je leefstijl aan te passen bij PCOS?
“We zien dat voeding en leefstijl een positieve invloed kan uitoefenen op hoe je je lichamelijk en mentaal voelt, en op je hormonale balans. En we weten ook dat als je PCOS hebt je iets meer risico loopt op diabetes type 2, hart- en vaatziekten (met name hoge bloeddruk), depressie en baarmoederslijmvlieskanker, als je menstruatie helemaal uitblijft en je geen hormonale anticonceptie gebruikt. Bovendien geeft PCOS twee tot drie keer zo hoog risico op zwangerschapscomplicaties, zoals zwangerschapsdiabetes, hoge bloeddruk, miskraam en vroeggeboorte.
Met voeding en leefstijl kun je het risico op veel van deze (chronische) ziektes verlagen. Je kunt alleen nooit zeggen dat je met voeding en leefstijl er gegarandeerd helemaal van alle klachten af bent of helemaal geen risico meer loopt, maar je hebt er wel voor een deel invloed op.
In 2023 zijn er nieuwe internationale PCOS-richtlijnen uitgekomen, waarin staat dat iedere vrouw met PCOS geadviseerd moet worden met voeding en leefstijl aan de slag te gaan. Ongeacht of iemand te zwaar is of niet. Dus ook zonder overgewicht geldt nu het advies voor artsen om bij de diagnose voeding en leefstijl te bespreken en om bij mentale problemen de patiënt te adviseren een psycholoog te bezoeken.”
5. Welke rol speelt lichaamsbeweging bij het beheersen van PCOS-symptomen?
“Lichaamsbeweging is heel belangrijk want als je jezelf in beweging brengt, dan komt je lijf ook in beweging. Het is gunstig voor je lichamelijke gezondheid, gewrichtsklachten kunnen bijvoorbeeld minder worden, en het heeft een positief effect op je insulinegevoeligheid. Ook is bewegen goed voor de aanmaak van serotonine (gelukshormoon), dus voor mentale gezondheid is het ook belangrijk.
Ik zou alleen nooit adviseren dat je elke dag een uur in de sportschool moet staan als je dat niet leuk vindt. Als je dat veel stress geeft, dan kan het juist averechts werken. Daarom zeggen we: meer bewegen is beter, maar wel op een manier die bij je past en bij wat je leuk vindt. En liever kom je door de dag heen meer in beweging door bijvoorbeeld na een uur op te staan en even te bewegen dan dat je de hele dag stilzit en dan een uurtje gaan rammen in de sportschool.”
6. Op welke manier heeft leefstijl invloed op je vruchtbaarheid bij PCOS?
“Het heeft invloed, maar je weet alleen nooit precies hoeveel. Want of je wel of niet zwanger kunt worden, hangt met zoveel meer samen dan alleen voeding en leefstijl. We weten dat je voeding en leefstijl invloed heeft op je eicelkwaliteit, maar ook op de zaadcelkwaliteit van je partner heeft het veel invloed.
We zien vaak dat de vrouw bij een zwangerschapswens flink aan de slag gaat met voeding, maar wat de partner doet heeft dus ook invloed. Daarom proberen we de partner hier ook altijd bij te betrekken. Voeding en leefstijl zijn namelijk een van de puzzelstukjes in de hele puzzel van vruchtbaarheid."
Voeding en leefstijl zijn een van de puzzelstukjes in de hele puzzel van vruchtbaarheid
7. Heb je tips voor een gezonde leefstijl met PCOS?
“Een algemeen advies, wat voor iedereen handig is om te doen, is om meer vezels te eten. We werken sowieso liever vanuit de gedachte wat we kunnen toevoegen aan ons voedingspatroon in plaats van wat je allemaal niet moet eten. Vezels vind je veel in volkoren graanproducten, peulvruchten en groente en fruit.
Veel vrouwen met PCOS hebben een vorm van insulineresistentie. Dat betekent dat hun bloedsuikerspiegel niet altijd goed is. Er wordt nog weleens gedacht dat als je koolhydraten gaat vermijden dat je dan dat probleem omzeilt, omdat je dan geen insuline aanspreekt en je lichaam het dus ook niet aanmaakt. Je lost het probleem daarmee alleen niet op, en koolhydraten vermijden is lastig om vol te houden. Je vervalt daarmee vroeg of laat weer in je oude patroon. Uiteindelijk ga je dan toch weer koolhydraten eten en is die resistentie alleen maar toegenomen. Op de lange termijn werkt het vaak beter om wel koolhydraten te eten maar dan voor de langzame koolhydraten te kiezen, zodat je niet je bloedsuikerspiegel in de war brengt en wel die vezels binnenkrijgt. Vezels zijn belangrijk voor die insulinegevoeligheid, dus die gevoeligheid daarvoor wordt juist op den duur beter.”
Margot de Roon is een van de oprichters van Lifestyle & Hormones, een praktijk met kwaliteitsgeregistreerde diëtisten en gezondheidswetenschappers die zich volledig inzetten voor vrouwen met PCOS. Dit doen ze door onder andere gratis informatie via checklists, social media, hun SOS PCOS podcast en masterclasses. Daarnaast bieden ze een-op-eencoachingstrajecten, receptenboeken en nog veel meer. Lifestyle & Hormones werkt samen met diverse (medisch) specialisten en psychologen.
