Hydrotherapie: de vijf pijlers van Sebastian Kneipp

Het was de Beierse priester en natuurgenezer Sebastian Anton Kneipp (1821-1897) die de Kneippkuur z'n naam gaf. In 1846, terwijl hij theologie studeerde, leed hij aan tubercolose, een ziekte waarvoor artsen toentertijd eigenlijk alleen maar suikerwater en bier voorschreven. Kneipp was ervan overtuigd dat hij meer moest kunnen doen om zich van de ziekte te bevrijden. Hij las een boek uit 1743 over watertherapie, geschreven door de arts Johann Siegmund Hahn, en ging aan de slag met die adviezen.[ITEMADVERTORIAL]

Helende kracht van de natuur

De priester-in-wording begon zichzelf te behandelen met een koudetraining met water. Daarbij startte hij met een flinke inspanning, waarna hij kort afkoelde in water en daarna weer iets van actieve lichamelijke opwarming deed. Concreet betekende dit dat Sebastian Kneipp wekelijks twee tot drie keer met flinke pas naar de rivier de Donau liep, daar een korte duik nam en snel terug naar huis wandelde. Hij probeerde ook andere watertoepassingen - zoals waterlopen en dompelingen - uit. Zijn gezondheid verbeterde stukje bij beetje, tot hij helemaal genezen was. Sinds die dag legde Kneipp zich volledig toe op de helende kracht van de natuur.

Sebastian Kneipp verhuisde naar Wörishofen en schreef in 1886 een boekje over zijn ervaringen. In 'Meine Wasserkur' (Mijn waterkuur) beschreef hij tal van waterbehandelingen. Daarnaast bevat dit boek ook een hoofdstuk over kruidengeneeskunde. Het werd vertaald in 17 talen. In 1889 bracht Kneipp een tweede boek uit: 'So sollt Ihr leben' (Zo moet je leven). Met dit boek zette hij zijn gezondheidsfilosofie op papier. In 1894 volgde nog 'Mein Testament' (mijn testament), met een samenvatting van al zijn bevindingen, inclusief de beroemde vijf pijlers onder zijn Kneippfilosofie.

De Kneippse espresso

Omdat de koudetraining voor Kneipp succesvol was, maakte hij de hydrotherapie tot een van de belangrijkste pijlers van zijn filosofie. Denk aan waterbaden voor de armen (ook wel 'de Kneippse espresso' genoemd omdat het een oppeppend effect heeft zonder dat je daarna moeite hebt met inslapen) of voor het hele lichaam, wikkels voor de knieën en het voorhoofd, en ook kompressen en blotevoetenwandelingen en waterwandelingen. In totaal zijn er ongeveer 120 waterbehandelingen volgens de leer van Sebastian Kneipp. Naast de watertherapie (hydros betekent water) adviseerde hij mensen over voeding, beweging, kruidengeneeskunde en innerlijke balans. Het doel van zijn therapie was mensen 'in lijf en ziel' te sterken en zo hun weerstand te verhogen. De Kneippfilosofie is onvervalst erfgoed in de Duitse kuuroorden en zijn principes worden nog steeds toegepast. In 2015 riep UNESCO Kneipps therapie zelfs uit tot immaterieel cultureel erfgoed.

De vijf pijlers van Sebastian Kneipp

• Hydrotherapie
• Kruidengeneeskunde (fytotherapie)
• Voeding
• Beweging
• Innerlijke balans

Wat is hydrotherapie?

In Duitsland worden Kneippkuren onder andere gebruikt om aandoeningen te behandelen. Die behandelingen worden zelfs vergoed door de zorgverzekering. Maar het water wordt gebruikt ter preventie  van ziekten. Want ook zonder dat je iets onder de leden hebt, kun je een Kneippkuur doen om je weerstand te verbeteren en stress te reduceren. Hydrotherapie wordt ook toegepast voor de preventie en behandeling van acute en chronische pijn. Met kortdurende toepassingen (een seconde tot een minuut) ontstaan temperatuurschommelingen op de huid die het lichaam een positief effect geven. De tijdelijke vernauwing van de bloedvaten en de verwijding van de bloedvaten die erop volgt, bevorderen de doorbloeding in het hele lichaam. Dit versterkt het afweersysteem, stimuleert de bloedsomloop, het zenuwstelsel, de stofwisseling en verkwikt het lichaam.  En waar Kneipp watertherapie gebruikte voor de koudetraining, wordt het tegenwoordig ook warm ingezet bij problemen van het bewegingsapparaat, problemen met de bloedsomloop en maag- of darmklachten. Ook bij slaapproblemen wordt vaak hydrotherapie ingezet.

Binnen de hydrotherapie wordt het water voornamelijk gebruikt als temperatuurprikkel. Zo werkt warmte ontspannend en ontkrampend. Gebruik van warm water is daarom vooral goed als het lichaam koud is, je je spieren wilt ontspannen of je lichaam gewoon warmte nodig heeft, bijvoorbeeld door een warm (voeten)bad. Koud water wordt dan weer zo ingezet zoals Kneipp het bedoeld heeft: het activeert de bloedcirculatie en de lymfecirculatie door je lichaam zichzelf te laten verwarmen.

Werking van warm water:

• De bloedvaten verwijden zich, de huid wordt beter doorbloed
• Het hart gaat sneller kloppen
• De spierspanning wordt minder
• De bronchiën verwijden zich
• De aanmaak van zweet wordt gestimuleerd

Werking van koud water:

• Vaten van de huid trekken samen
• Je spieren raken sterker doorbloed
• De spierspanning wordt verhoogd
• Je stofwisseling versnelt

De tweede pijler: kruiden

Ook fytotherapie, behandeling met geneeskrachtige kruiden, is een belangrijke pijler van de Kneippfilosofie. Volgens Sebastian Kneipp is de natuur de beste apotheek. Hij bestudeerde decennialang meer dan zestig planten op hun genezende werking en na uitgebreide zelfexperimenten vulde hij uiteindelijk zijn hydrotherapie aan met de toevoeging van zuivere plantaardige geneesmiddelen. Hij basseerde zich hierbij onder andere op de goed gedocumenteerde farmacologische werking van de kruiden uit de Europese kloostertuinen. De kruiden van Kneipp worden onder andere gebruikt in thee, sappen, zalven, oliën en badproducten. Dit alles met één doel: "Het oplossen van ongezonde, zieke stoffen in het lichaam en vervolgens het versterken van het organisme". In veel Duitse kuuroorden wordt fytotherapie aangeboden.

Voeding volgens Kneipp

Een dieet van volkoren granen, groenten en beperkt gebruik van vlees: dat is goede voeding volgens de Kneippfilosofie. Hij geloofde in regionaal, duurzaam en huisgemaakt en dan het liefst drie tot viermaal daags kleine porties. Volgens Kneipp zijn eiwitvrije voedingsstoffen - zoals vetten - noodzakelijk voor een goed functionerende stofwisseling, maar moeten deze met mate worden geconsumeerd. Qua dranken past water natuurlijk het beste in dit dieet, hoewel Kneipp geen tegenstander was van een sporadisch glas bier of kruidenwijn. Ook aardappelen passen prima in zijn dieet.

Bewegen in combinatie met rust

Bewegen is goed voor lichaam en geest, zo vond Kneipp. De derde pijler is dan ook lichaamsbeweging, waarbij een combinatie van actieve periodes en rust het beste werkt. Of het nu gaat om wandelen, fietsen, zwemmen of tennis, al deze sporten kunnen deel uitmaken van de Kneipptherapie. Het doel is om de bloedsomloop te stimuleren en de fysieke kracht te behouden en te vergroten. Om het gezondheidsbevorderende effect te intensiveren, raadde hij aan om het geheel aan te vullen met ademhalingsoefeningen. Vooral omdat Kneipp wist dat het inademen van zuurstof essentieel is voor de bloedvorming en de zuivering.

Innerlijke balans

Kneipp geloofde dat een gezonde geest leidt tot een gezond persoon. Evenwicht of 'levensorde' zoals hij dat noemde, was dus belangrijk voor hem. Hij was er van overtuigd dat een gezond lichaam en een geestelijk evenwicht alleen konden worden bereikt door een evenwichtige levensstijl, met een goede balans tussen werk en privé en vaste structuren in het leven. Eigenlijk was hij daarmee zijn tijd ver vooruit, alleen noemen we die bewuste rustperiodes nu mindfulness.

Waar kun je een Kneippkuur volgen?

In Duitsland bieden meer dan 80 van de 350 erkende kuuroorden Kneippkuren aan. De bekendste is misschien wel Bad Wörishofen in de Allgäu, waar ook het Kneipp-museum staat in het dominicaanse klooster waar Kneipp actief was. In deze stad vind je ook KurOase, het originele Kneipphotel. Andere fijne plekken:  Bad Schmiedeberg (in de deelstaat Sachsen-Anhalt), Überlingen (Baden-Württemberg) Prien aan de Chiemsee (Bayern) en Göhren, op het eiland Rügen. Dus wil je ook een keer kuren bij de buren? Kijk dan voor meer informatie over spabezoek in Duitsland op: germany.travel/spa-en.