Hulp van het afweersysteem bij kanker

Patiënten met een agressieve vorm van huidkanker krijgen in het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis in Amsterdam een experimentele therapie die hun afweersysteem een handje helpt. Eerst worden uit de kankercellen T-cellen verwijderd. Dit zijn de cellen van het afweersysteem die tegen ongewenste indringers vechten. De T-cellen worden tot miljarden gekopieerd en weer in de bloedbaan teruggebracht. Zo krijgt het lichaam meer munitie om de kankercellen te bestrijden. Bij 10 tot 15 procent van de patiënten verdwijnt de kanker volledig. Bij 30 procent wordt de groei van de tumor gestopt.

Virus, bacterie of schimmel

De behandeling komt voort uit de wetenschap dat sommige vormen van kanker veroorzaakt worden door een virus, bacterie of schimmel. Er komt steeds meer bewijs dat versterking van het immuunsysteem kan helpen om dit soort tumoren onder de duim te houden. Dat geeft minder nare bijwerkingen dan de 'ouderwetse' behandelingen zoals chemotherapie of bestraling.

Volgens het gerenommeerde Britse medische tijdschrift The Lancet Oncology wordt wereldwijd één op de zes kankergevallen veroorzaakt door virussen, bacteriën of schimmels. "We vinden nog steeds nieuwe verbanden tussen virusinfecties en kankers", zegt hoogleraar tumorvirologie Toos Daemen van het UMC in Groningen.

Wil dat zeggen dat kanker besmettelijk is? Nee, zo stelt Daemen. De meeste mensen worden met een van deze virussen besmet, maar slechts een klein percentage ontwikkelt daadwerkelijk kanker. "In principe hebben we voldoende afweer om de geïnfecteerde cellen zelf op te ruimen. Maar als dat niet gebeurt en je wordt naast een virusinfectie ook blootgesteld aan kankerverwekkende stoffen – denk aan sigarettenrook – dan kan een tumorvirus toch kanker veroorzaken."

Nu steeds meer bekend wordt over de rol die virussen spelen bij kanker, komen nieuwe mogelijkheden in zicht voor het voorkómen en behandelen van kanker. Zo worden meisjes in Nederland ingeënt tegen het HPV-virus om baarmoederhalskanker te voorkomen. Ook kan vaccinatie tegen het hepatitis-B-virus een bepaalde vorm van leverkanker voorkomen.

Hoe kan een virus tot kanker leiden?

Neem bijvoorbeeld baarmoederhalskanker. Boosdoener bij deze ziekte is het humaan papillomavirus (HPV), een erg besmettelijk virus dat wordt overgedragen tijdens sex. Wordt een vrouw ermee besmet, dan zal haar afweersysteem het virus bijna altijd zelf opruimen. Gebeurt dat niet, dan kan het virus in de baarmoederhals een chronische infectie veroorzaken waardoor lichaamscellen veranderen. Bij een klein aantal vrouwen ontstaat daardoor (meestal pas na tien tot vijftien jaar) baarmoederhalskanker.