Ouderdomsvlekken en -wratten: onschuldig of toch huidkanker?

Misschien vind je ze niet mooi, maar meestal zijn (ouderdoms)vlekken en ouderdomswratjes onschuldig. Wel is het belangrijk om ze in de gaten te houden. Dermatoloog Soe Janssens van het Antoni van Leeuwenhoek in Amsterdam ziet veel patiënten met ouderdomsvlekken. “Ik denk dat iedereen boven de 50 jaar wel wat vlekken heeft, dat is op zich normaal. Wat je het meeste ziet, ook omdat ze vooral in het gezicht en op de handrug zitten, zijn lentigines solares. Die worden ook wel ouderdoms- of levervlekken genoemd.” Het zijn vaak grillige plekken die klein kunnen zijn, maar ook behoorlijk groot. “Daarmee onderscheiden ze zich duidelijk van sproetjes.” De oorzaak? Zonneschade. Of, zoals Janssens het noemt: “Een overmatige zonexpositie door de jaren heen. Vanaf een jaar of 50 ontstaan dan bruine vlekken op plekken die aan zonlicht zijn blootgesteld: gezicht, handruggen, onderarmen en onderbenen. Je ziet ze veel minder op plekken als billen of borsten omdat die meestal niet zoveel in de zon zijn geweest.”

Een andere veelvoorkomende ouderdomsvlek is de verruca seborroica, oftewel de ouderdomswrat. Ook die krijg je vooral vanaf je vijftigste. Eigenlijk zijn het kleine, goedaardige huidtumoren. De oorzaak is onduidelijk, waarschijnlijk speelt genetische aanleg mee. “Deze wratjes zie je vaak in de hals, op de romp, ook wel in het gezicht en tussen de haren. Ze zijn dikker dan andere plekken en soms grillig van vorm. Ze lijken op gewone wratjes, maar kunnen ook glad zijn en ze kunnen allerlei kleuren hebben: van geel tot grijs, bruin en verschillende kleuren door elkaar.”

Ouderdomsvlekken en -wratten verwijderen

In het Antoni van Leeuwenhoek richt Soe Janssens zich vooral op patiënten met huidkanker of huidproblemen door antikankermedicijnen. Daarnaast heeft ze een kliniek, Aestate Clinic Amstelveen. Daar richt ze zich op de cosmetische kant van de dermatologie. “In het ziekenhuis kijken we bij vlekken of ze afwijkend zijn, we stellen vaak gerust en behandelen als dat medisch noodzakelijk is. Voor een cosmetische behandeling gaan mensen naar een andere setting.” 

Voor de cosmetische behandeling (dus als er geen sprake is van huidkanker) van ouderdomsvlekken  en -wratten is veel mogelijk. “Ouderdomswratten reageren goed op curettage, waarbij je de plekjes wegschraapt, of op coagulatie, waarbij je ze wegschroeit. Je kunt de wratten ook behandelen met bevriezing.” Het ontstaan van nieuwe wratjes is helaas niet voorkomen. “Als mensen veel plekken hebben, kunnen ze er dus wel van uitgaan dat ze vaker behandeld zullen moeten worden.” Ouderdomsvlekken reageren wat minder goed op bevriezing of wegschroeien, maar hierbij kan dan weer een laserbehandeling het gewenste resultaat hebben. “Die richt zich specifiek op de kleur. Bruine vlekken absorberen de energie van de laser en het pigment wordt afgebroken waardoor de plekken minder zichtbaar zijn.” Een peeling is ook een mogelijkheid, maar vaak komen de vlekken dan terug en zal de behandeling vaker moeten plaatsvinden.

Vind je ouderdomsvlekken lelijk, dan kan een laserbehandeling goed werken

Huidkanker: waar moet je op letten?

“Het is belangrijk om bruine vlekken in je gezicht en op je lichaam goed in de gaten te houden”, zegt Soe Janssens. Ze kunnen namelijk 'veranderen' in huidkanker. “Het belangrijkste is dat je erop let of de vlekken plotseling een andere kleur krijgen, in grootte toenemen, gaan bloeden of jeuken of een andere vorm krijgen. Dan moet je ze altijd laten controleren door de huisarts en eventueel door een dermatoloog.” Ook als je een nieuwe vlek krijgt die heel anders is dan de andere, dus die niet past bij het beeld van wat je al hebt, is het goed om alert te zijn. “De ugly duckling noemen wij dat, het lelijke eendje. Niet omdat zo’n vlek lelijk is, maar omdat hij afwijkt. Dus heb je al ouderdomswratten en komt er eentje bij, dan is er waarschijnlijk niks aan de hand. Maar als je al wat ouder bent, je hebt geen opvallende vlekken en je krijgt er ineens eentje die langzaam groter wordt, dan kan dat een alarmsignaal zijn. Ook als die vlek niet rood is en niet jeukt.”

Het is belangrijk om bruine vlekken in je gezicht en op je lichaam in de gaten te houden

Rood en ruw

Dan is er nog een soort vlek naast de ‘gewone’ ouderdoms- of moedervlek, die op zichzelf een alarmsignaal is: een rode, ruwe plek op de huid. De plek is scherp begrensd en gaat niet vanzelf weg. Ook deze vlekken zitten op plekken die veel met de zon in aanraking zijn geweest: gezicht, hals, onderarmen en handen. “Vaak wordt zo’n vlek verward met eczeem, maar het kan morbus Bowen zijn. De plek moet worden verwijderd middels een operatie of worden behandeld met chemotherapeutische crème, want hij kan veranderen in een plaveiselcelcarcinoom. Morbus Bowen is goed te behandelen, maar het is wel belangrijk dat je er snel bij bent.”Vroege signalering is sowieso belangrijk omdat je dan een betere prognose hebt bij de behandeling van huidkanker. “Niet alle vlekjes die veranderen naar een kwaadaardigheid zijn heel agressief, maar het is goed om er snel bij te zijn. In mijn werk zie ik dat als mensen vroeg aan de bel trekken, we ontzettend veel voor ze kunnen betekenen. Dan behandel je de plek met een beperkte operatie en is het gevaar geweken. We nemen eerst een biopt en snijden de plek weg als dat nodig is. Een ouderdomsvlek die ineens een melanoom is geworden, kun je uitstekend behandelen, zeker als de plek nog dun is. Er is daarna een kleine kans dat het terugkomt, dus je moet jezelf wel blijven nakijken. Als een melanoom langer bestaat en dikker is geworden, kan deze uitzaaien naar omliggende lymfeklieren of interne organen. Gelukkig is dat relatief zeldzaam. Meestal zijn we er op tijd bij en is de prognose gunstig.”

Voorkom huidkanker

Om huidkanker te voorkomen is het belangrijk om schade door de zon te voorkomen. Smeren dus. Soe Janssens gaat zelf nog een stapje verder. “Als ik naar het strand ga, smeer ik mijn gezicht en handen in, ik draag een bedekkend badpak met een broekje of rokje en mouwen, en een zonnehoed. Sommige mensen kijken ervan op, maar ik heb geen zin om me elk uur helemaal in te moeten smeren.”

Goede bescherming tegen de zon gaat ook huidveroudering tegen. “De nummer één veroorzaker van vroege huidveroudering zoals rimpels en later vlekken, is schade door de zon. Je houdt je huid jonger als je verbranding en overmatige blootstelling aan de zon voorkomt. Dat is voor mij een extra reden om mezelf goed te beschermen. Niet alleen als je naar het strand gaat is het een goed idee om je in te smeren met zonnebrandcrème, ook als je in de tuin werkt of wanneer je tijdens een lange autorit achter de autoruit, in de zon zit.” 

Ben je als kind (vaker) verbrand in de zon, wees dan extra alert op afwijkende vlekken

Ben je als kind (vaker) verbrand in de zon, wees dan extra alert op afwijkende vlekken. “Pas in de jaren zeventig en tachtig kwam zonnebrandcrème met een hogere beschermingsfactor op de markt, dus voor die tijd verbrandde je vaker. Helaas neem je de zonneschade die je als kind hebt opgelopen je hele leven met je mee. Gelukkig zijn ouders van nu zich ervan bewust dat ze hun kinderen moeten beschermen tegen de zon. Tot het 18e jaar is de huid immers het meest gevoelig. De huid groeit, de huidcellen die aanwezig zijn moeten zich delen. Als die beschadigd zijn, heb je daarna in meerdere huidcellen schade. Kortom, zonneschade op jonge leeftijd maakt de huid kwetsbaar.”

• Lees ook: Dermatoloog: 'Ga met elk vreemd plekje naar de dokter'

Soe Janssens is dermatoloog bij het Antoni van Leeuwenhoek in Amsterdam. Hier behandelt zij patiënten met melanomen en andere vormen van huidkanker, en patiënten met huidbijwerkingen tijdens chemotherapie en andere antikankerbehandelingen. Daarnaast heeft ze een kliniek, Aestate Clinic Amstelveen, waar zij zich richt op de ‘cosmetische kant’ van de huid.

Een andere versie van dit artikel verscheen eerder in Plus Gezond juni 2024. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.