5 vragen over... de vogelgriep

1. Wat is vogelgriep?

"Bij de mens kennen we drie vormen van griep. De 'gewone' wintergriep, we hebben dan te maken met een influenza A of B virus. De vogelgriep: deze griep wordt veroorzaakt door influenza A virussen en kan van vogels op mens worden overgedragen. En de pandemische griep, een wereldwijde griepuitbraak veroorzaakt door een influenza A virus dat zich snel verspreid, omdat het van mens tot mens over wordt gedragen.

Vogelinfluenza of vogelgriep is de basis van alle griepvirussen. Influenza A kwam waarschijnlijk oorspronkelijk alleen bij vogels voor en niet bij zoogdieren. Het virus wordt gekenmerkt door de oppervlakte eiwitten H en N. Van H kennen we zestien varianten, van N negen. Het menselijk afweersysteem richt zich, middels beschermende antistoffen, vooral tegen de H en in mindere mate tegen de N.

Influenza A-virussen komen vooral bij trekvogels en watervogels voor, zoals eenden en ganzen. Zij vormen dan ook de belangrijkste verspreiders van deze virussen. Bij deze vogels komen zogenaamde laagpathogene varianten van deze virussen voor. Dit betekent dat ze bij hen tot weinig of geen ziektesymptomen leiden. Het virus bevindt zich in het maag-darmkanaal of de luchtwegen, dit vergemakkelijkt verspreiding in de omgeving.

Als H5 en H7-subtypen van deze griepvirussen vervolgens worden opgepikt door pluimvee kunnen ze muteren naar de zogenaamde hoogpathogene vorm. Dit is een variant die bij het pluimvee wel degelijk ernstige ziekte veroorzaakt en heel vaak leidt tot massale sterfte. We noemden dit in het verleden vogelpest."

2. Is een uitbraak zorgwekkend?

"Pluimveebedrijven met vrije uitloop worden regelmatig door de overheid gescreend. Het pluimvee wordt dan bekeken op de aanwezigheid van ziektesymptomen zoals verhoogde uitval en terugloop in de eiproductie. Als er sprake is van ziektesymptomen wordt het pluimvee getest op de aanwezigheid van H5 en H7.

Bij aanwezigheid van laagpathogene H5 of H7 wordt het bedrijf preventief geruimd. Op die manier wordt een eventuele uitbraak met het gemuteerde hoogpathogene virussen voorkomen. Bij een  hoogpathogeen vogelgriepvirus is er namelijk sprake van een calamiteit met grote pluimveesterfte. Dan worden ook direct grenzen gesloten en hevige maatregelen genomen."

3. Wat zijn de gevolgen voor mensen?

"De gevolgen van de vogelgriep betreffen vooral de pluimveehandel, maar er kunnen ook gevolgen voor de volksgezondheid zijn. Menselijke besmetting met het laagpathogene griepvirus komt bijna niet voor, maar het hoogpathogene virus kan wel degelijk tot klachten leiden.

De meeste vogelgriepvirusinfecties veroorzaken bij mensen milde griepklachten en/of een oogontsteking. Bij ziek geworden mensen gaat het meestal om de ruimers en directe betrokkenen. De dierenarts die in 2003 overleed aan de vogelgriep werd, in tegenstelling tot de ruimers, niet behandeld met een antiviraal middel."

4. Hoe is het nu op het gebied van de vogelgriep?

"In 1997 is door ons lab op het Erasmus Mc, in Hong Kong voor het eerst besmetting met het H5N1-virus vastgesteld. Sinds die tijd zijn er ruim 500 mensen ernstig ziek geworden van infectie met dit subtypen, voornamelijk in Zuid-Oost Azië, maar ook in het Midden Oosten. Meer dan de helft van de mensen is kort na de infectie overleden. In Indonesië en Egypte bijvoorbeeld wordt er elke week wel iemand ziek van het H5N1-virus."

5. Wanneer moeten we ons wel zorgen gaan maken?

"Van alle mensen die ziek worden van het hoogpathogene H5N1 vogelgriepvirus sterft ongeveer 60 procent. Dat is erg veel, zeker als je je bedenkt dat in het verleden 'hooguit' 1 procent van alle besmette mensen aan de Spaanse griep overleed (naar schatting wereldwijd zo'n 20 tot 40 miljoen mensen).

Een pandemische uitbraak door een H5N1 subtype virus zou dus catastrofale gevolgen kunnen hebben. Vandaar dat de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) overheden aanspoort om voorbereid te zijn op een uitbraak van H5N1 (of een ander type hoogpathogeen vogelgriepvirus, zoals H5N8) en bij de kleinste aanwijzingen gepaste maatregelen te nemen. Deze maatregelen zijn gezien de ernst van de mogelijke gevolgen dan absoluut niet overdreven."

Situatie 2014: H5N8

Het zeer besmettelijke vogelgriepvirus dat nu is ontdekt op een kippenboerderij in Hekendorp is van het type H5N8. De H5N8-variant is eerder opgedoken in China en Zuid-Korea, en ook in Duitsland. Of het virus nu vanuit Duitsland naar Nederland is overgeslagen, staat nog niet vast. Het H5N8-virus is alleen besmettelijk als men in direct contact komt met besmette dieren. H5N8 is niet overdraagbaar van mens op mens.

Door H5N8 kunnen mensen in theorie besmet raken - bij intensief contact met kippen - maar tot nu toe is dat nog niet gebeurd.