Huisarts Jojanneke Kant over medische desinformatie op social media
Social media staan vol met onjuiste beweringen over gezondheid. Van 'onschuldige' adviezen tot pure misleiding. Hoe gaat huisarts Jojanneke Kant hiermee om? En hoe herken je als lezer medische desinformatie? "Zit er een kortingscode bij die doorlinkt naar de website, dan is het bijna altijd iemand die geld verdient over jouw rug."
Je krijgt regelmatig te maken met patiënten die informatie over hun gezondheid op social media hebben gevonden. Hoe ga je hiermee om?
"Zoals bij elke vraag in de spreekkamer. Ik luister naar mijn patiënt en ik probeer te achterhalen wat de klachten zijn, en wat de vraag erachter is. Ik vraag ook vaak door: hoe kom je hier dan bij, waarom denk je hier aan? Het maakt natuurlijk niet zoveel uit of patiënten het van de buurvrouw hebben gehoord of op social media hebben gezien, dus ik denk niet dat je het als huisarts heel anders aanvliegt in je spreekkamer."
Wat zijn de meest voorkomende onderwerpen in je spreekkamer?
"Om maar een voorbeeld te noemen wat ik zoal tegenkom, gaat over het slikken van magnesiumsupplementen. Je zou daar een betere concentratie van krijgen en het zou werken tegen spierkramp. Even los van het feit dat je een heel raar voedingspatroon zou moeten hebben om überhaupt een tekort aan magnesium te krijgen - dat is al bijna niet mogelijk - zijn al die dingen niet bewezen wetenschappelijk. Het werkt niet tegen spierkramp, je krijgt er ook geen sterkere spieren van. En daar is ook heel veel onderzoek naar gedaan.
Een ander voorbeeld gaat over iemand die ik toevallig laatst in mijn spreekkamer had, die een EMB-bloedtest had gedaan. Dat is een bloedtest waarmee je met één vingerprik een druppel bloed krijgt en uit die druppel worden tientallen dingen bepaald. Dat is een dure test - vaak ben je een paar honderd euro kwijt - en dan komt er altijd heel veel uit. Mensen hebben dan ineens allemaal allergieën en hormoonafwijkingen. Ze schrikken dan vaak, omdat ze van alles mankeren. Het advies op basis van zo’n test is altijd dat je een bepaald dieet moet gaan volgen en supplementen moet gaan slikken zodat je lichaam weer 'in evenwicht' komt.
De EMB-bloedtest is pure misleiding
Het bijzondere is dat het vanuit de wetenschap al heel lang is aangetoond dat het helemaal niet mogelijk is om op basis van één druppel al dit soort dingen vast te stellen, maar dat het toch heel erg wordt gepromoot op social media en dat toch heel veel mensen dit soort testen doen. Dat is bewust mensen misleiden om zelf geld te verdienen. Die EMB-bloedtest zie ik ook met regelmaat terugkomen op social media, en ook op mijn eigen Instagram-account zie ik dat mensen daar veel vragen over stellen."
Hoe help je jouw patiënten om betrouwbare en wetenschappelijk onderbouwde bronnen te vinden?
"Ik adviseer mijn patiënten altijd om op Thuisarts te kijken. Thuisarts is de website van het Nederlands Huisartsen Genootschap, waarop betrouwbare wetenschappelijk onderbouwde informatie wordt gedeeld. Wat op Thuisarts heel fijn is, is dat je per onderwerp kan zoeken en op die pagina onderaan staan er ook allemaal betrouwbare websites over dat onderwerp. Dus ik adviseer mensen altijd om op die website te beginnen, daar dat onderwerp in te typen en even naar onderen te scrollen als ze nog meer betrouwbare bronnen willen. Daarnaast ben ik zelf ook een podcast gestart - De vragendokter - waarop ik laagdrempelig informatie deel vanuit de wetenschap, bijvoorbeeld over blaasontsteking, het vrouwenhart en de overgang."
Welke impact heeft deze medische desinformatie via social media op het werk van huisartsen in het algemeen?
"Het heeft op mijn werk niet zoveel impact, vooral op patiënten zelf. Want zij geven veel geld uit aan producten waarvan ik al weet dat het niet gaat werken, of ze nemen supplementen waar ze bijwerkingen van krijgen of supplementen waarvan later blijkt dat het helemaal niet samen mag met medicijnen.
Onwetendheid of onjuiste kennis is er altijd geweest, alleen het komt nu wat actiever vanuit één kant. Maar dat maakt mijn werk niet anders. Ik leg toch uit wat juiste informatie is en wat de bron dan is, is dan niet zo relevant. Het is alleen wat lastiger om iemand te overtuigen als het bijvoorbeeld komt van een BN’er waar ze veel bewondering voor hebben. Dan is het soms wat lastiger om dingen te weerleggen dan wanneer het van de buurvrouw komt."
Wat zijn volgens jou de grootste uitdagingen bij het bestrijden van deze desinformatie?
"Het is voor patiënten heel moeilijk om te onderscheiden wat wetenschappelijk onderbouwd is, wat een mening is en wie hen bewust probeert te misleiden. Dat is de grootste uitdaging: dat je op social media heel lastig het verschil kunt maken wat medische informatie is. En er zijn ook nog eens veel BN’ers die supplementen aanprijzen, en dat doen ze niet omdat er wetenschappelijk bewijs voor is, maar omdat ze er gewoon geld aan verdienen. Het mooiste zou zijn is als de overheid hier een rol zou pakken. Maar dat is niet zo makkelijk gezegd als gedaan."
Welke rol zouden beleidsmakers hierbij moeten spelen?
"Ik zou er in ieder geval voor pleiten om het bewust verspreiden van medische desinformatie voor eigen gewin verboden te maken. Mensen die er zelf geld aan verdienen, dat vind ik vooral kwalijk. Je mag er natuurlijk van overtuigd zijn dat iets helpt. Maar als de volgende stap is dat je dan bij die persoon de supplementen moet bestellen, dat is kwalijk en misleiding. Daartegen zou ik willen dat de overheid op zou treden."
Het bewust verspreiden van medische desinformatie voor eigen gewin moet verboden worden
Heb je tips hoe je als lezer medische desinformatie kunt herkennen op social media?
"Mijn eerste tip: check de informatie op Thuisarts. Daar wordt bijvoorbeeld ook veel gezegd over de zin en onzin van supplementen. En de tweede tip, zit er een kortingscode bij die doorlinkt naar de website, dan is het bijna altijd iemand die geld verdient over jouw rug. Die mensen zijn er dan ook bij gebaat dat jij denkt dat het supplement werkt. Dus blijf ook gewoon zelf nadenken. En als derde tip, wie denk jij dat meer weet over gezondheid: iemand die daar 12 jaar voor gestudeerd heeft of een zelfbenoemde coach die een driedaagse cursus heeft gedaan? Als het te mooi lijkt om waar te zijn, dan is dat meestal ook zo. Als een huisarts of specialist klachten niet kan oplossen, dan is de kans heel klein dat iemand anders dat met een paar supplementen wel voor je kan doen."
Jojanneke Kant is huisarts, gespecialiseerd in spoedzorg en triage. Ze werkt in dokterspraktijk De nieuwe dokter in Den Haag. Ook heeft ze haar eigen podcast De vragendokter en is ze actief op haar gelijknamige Instagram-account.
