Wat zijn de risico's?
"Ontdek hoe je 3247 euro verdient in 27 dagen." Misschien ken je dit soort advertenties waarmee proefpersonen worden geworven: mensen die medicijnen of behandelmethoden testen. Is dit gemakkelijk geld verdienen, of zitten er risico’s aan vast? De feiten en het verhaal van een proefpersoon.
Het is logisch dat medicijnen niet zomaar op de markt komen. Om zeker te weten dat ze veilig zijn, worden ze eerst uitgebreid getest. Dat gebeurt allereerst op proefdieren. In een later stadium zijn er ook mensen nodig die de medicijnen uitproberen.
Soorten medicijnen
Het kan gaan om allerlei soorten middelen: tegen depressie, zwaarlijvigheid, diabetes, trombose etcetera. Ze kijken dan bijvoorbeeld naar de bijwerkingen en hoe het lichaam een medicijn opneemt en afbreekt.
Wie kan er proefpersoon zijn?
Bij sommige onderzoeken zijn er patiënten nodig die aan de aandoening lijden waarvoor het medicijn is bedoeld. Maar er is ook veel vraag naar gezonde vrijwilligers. De voorkeur gaat meestal uit naar mannen tussen de 18 en 65 jaar. Bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd schommelen de hormoonspiegels teveel; daardoor is het lastig om te bepalen wat het effect van een middel is. Onderzoekers geven vooraf duidelijk aan wie er in aanmerking komt om aan een studie deel te nemen. Gevaarlijke medicijnen, bijvoorbeeld tegen kanker, worden alleen getest op ongeneeslijk zieke patiënten.
Wettelijke bescherming proefpersonen
Geneesmiddelenonderzoek vindt plaats in gespecialiseerde commerciële klinieken. Daarvan zijn er vier in Nederland. Per medicijn hebben de klinieken enkele honderden gezonde vrijwilligers nodig, verspreid over meerdere jaren. In totaal nemen er jaarlijks tussen de vijf- en tienduizend mensen aan dit soort medische studies deel.
De onderzoekers mogen niet zomaar alles op mensen testen. Vooraf moeten zij toestemming vragen aan een onafhankelijke toetsingscommissie. Die beoordeelt of de studie zinvol en medisch verantwoord is.
Proefpersonen worden ook op andere manieren beschermd, via de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen (WMO). In die wet staat bijvoorbeeld dat je vooraf altijd volledige schriftelijke informatie over het onderzoek moet krijgen en dat je verzekerd moet zijn voor eventuele schade aan je gezondheid.
Gezondheidsrisico’s
Volgens de Nederlandse onderzoekscentra komt het heel af en toe voor dat iemand last krijgt van ernstige bijwerkingen. Met ernstig bedoelen ze dat de gezondheid van de proefpersoon in gevaar komt. Uiteraard wordt het onderzoek dan meteen gestopt. Lichte ongemakken komen wel regelmatig voor; tussen de tien en twintig procent krijgt last van misselijkheid, hoofdpijn of diarree. Of je nou bijwerkingen hebt of niet, je mag als vrijwilliger altijd stoppen op het moment dat je dat wilt. Ook dat is wettelijk vastgelegd.
Tegenover deelname staat meestal een financiële vergoeding. Voor sommige mensen is het zelfs de belangrijkste reden om zich op te geven als proefpersoon. De hoogte van de vergoeding gaat uit van het minimumloon en is afhankelijk van het aantal dagen dat je in de kliniek moet zijn. Soms gaat het maar om een dag, terwijl andere onderzoeken meerdere weken in beslag nemen.
Met de risico’s heeft de hoogte van de vergoeding in ieder geval niets te maken. Je mag ook niet onbeperkt aan allerlei studies deelnemen om zo een hoger bedrag te verdienen. Er moet steeds minimaal drie maanden tussen twee onderzoeken zitten.
Als je eenmaal hebt besloten om je op te geven als proefpersoon, volgt er een medische keuring. Zo weet de kliniek zeker dat je de testen veilig kunt ondergaan, dat je niet zwanger bent of een ziekte hebt. De kliniek kan ook je dossier bij de huisarts opvragen voor extra medische informatie. Daarna onderteken je een document, waarin staat dat je alles hebt begrepen en dat je snapt waaraan je begint. Vanaf dat moment ben je officieel proefpersoon.
Persoonlijke ervaring
Karin (34) heeft inmiddels 15 keer meegedaan aan medicijnenonderzoek. Ze heeft het nooit eng gevonden: "Ik heb me altijd goed voorbereid. Eerst krijg je een uitgebreid informatiepakket thuisgestuurd. Als je je daarna bij het centrum meldt, vangt iemand je op die jou tijdens het hele onderzoek begeleidt. Meestal zijn er meerdere vrijwilligers die aan hetzelfde onderzoek meedoen, dus je kunt elkaar opvangen en helpen."
"Je moet je steeds voor bepaalde handelingen melden. Bijvoorbeeld om bloed te geven, voor controles, of om het medicijn in te nemen. Dit moet heel precies, op de minuut. Maar er is ook best veel tijd om iets voor jezelf te doen. Daarom is er een huiskamer, er zijn computers en je kunt boeken en dvd’s lenen."
"Toch is niet alles even prettig. Zo wordt er een soort infuusnaald ingebracht die een tijd moet blijven zitten. En je kunt bijwerkingen krijgen. Ik heb zelf een keer of vier bijwerkingen gehad: van misselijkheid tot hoofdpijn en diarree. Je moet dus goed bedenken waar je aan begint."
