Over wat wel en wat niet veilig is
Stevige hoofdpijn of nare gewrichtspijn. Helpt paracetamol niet genoeg, dan zijn er zwaardere pillen, zoals naproxen of ibuprofen. Ze zijn makkelijk verkrijgbaar, maar lang niet altijd veilig voor de 60-plusser, volgens huisartsen en apothekers.
1. Wat is de beste pijnstiller?
Probeer altijd eerst paracetamol, want dat is het veiligst in gebruik. Veel mensen nemen slechts één tablet paracetamol en concluderen vervolgens dat dit onvoldoende werkt. Mogelijk is de dosis voor hen te laag. Begin in dat geval met twee tabletten tegelijk. Een gezonde volwassene mag kortdurend per dag maximaal 4 gram (= acht tabletten van 500 mg) paracetamol gebruiken. Als paracetamol onvoldoende helpt, kun je dit combineren met een zwaarder middel, oftewel een NSAID.
2. Wat is een NSAID?
NSAID is een ingewikkelde Engelse afkorting voor pijnstillers zoals ibuprofen (Nurofen, Advil), diclofenac (Voltaren), naproxen (Aleve) en acetylsalicylzuur (Aspirine). NSAID’s werken tegen pijn, koorts en ontstekingen. Ze kunnen een uitkomst zijn bij pijnklachten door bijvoorbeeld reuma, spierpijn of een vastgelopen schouder. Deze pijnstillers zijn er als tablet, zetpil of crème. Bij artrose in de handen of een verstuiking helpt een NSAID-crème vaak goed, omdat masseren de pijn nog eens extra vermindert. Nadeel is dat een NSAID minder veilig is dan paracetamol.
3. Waarom is een NSAID minder veilig?
Huisartsen en apothekers waarschuwen dat NSAID’s alleen veilig zijn voor kort gebruik (tot twee weken) bij mensen die geen andere aandoeningen hebben, geen andere geneesmiddelen gebruiken en jonger zijn dan 60 jaar. Voor 60-plussers is het dus extra opletten geblazen, vooral bij een hogere dosering NSAID’s. Zij hebben vaak een slechtere nierfunctie en gebruiken nogal eens medicijnen zoals bloedverdunners. Dat geeft meer risico op bijwerkingen. De meest voorkomende bijwerkingen zijn maagpijn en een maagbloeding. De huisarts kan daarnaast een ‘maagbeschermer’ voorschrijven. Dat is een medicijn dat het maagzuur afremt, zoals omeprazol of pantoprazol. 70-plussers krijgen standaard een maagbeschermer bij een NSAID om ellende aan de maag te voorkomen.
4. Waarom zijn NSAID’s vrij te koop bij super en drogist?
NSAID’s zijn niet overal zomaar te koop. De supermarkt of benzinepomp mag alleen ibuprofen verkopen. Deze NSAID is relatief veilig als je hem niet te veel of te lang gebruikt. Vandaar dat ibuprofen buiten drogist of apotheek alleen te koop is in de lage dosis van 200 mg in een doosje van maximaal twaalf stuks. De drogist mag zwaardere NSAID’s verkopen. Bijvoorbeeld diclofenac van 12,5 mg in een doosje van maximaal 24 stuks. De apotheek gaat weer een stap verder; daar zijn zwaardere doseringen en grotere doosjes te koop. Denk aan een doosje diclofenac van vijftig stuks met 25 mg. Sommige NSAID’s zijn alleen op recept verkrijgbaar, zoals celecoxib.
5. Waarom zijn NSAID’s slecht voor de maag?
NSAID’s remmen de aanmaak van de beschermende slijmlaag in maag en darmen. Daardoor kunnen zweren ontstaan die gaan bloeden. Aangezien NSAID’s een bloedverdunnende werking hebben, is zo’n bloeding ook nog eens ernstiger. Zeker bij mensen die toch al bloedverdunners gebruiken. Jaarlijks overlijden er in Nederland tientallen mensen aan een maagbloeding door NSAID-gebruik. Ook belanden er ieder jaar mensen in het ziekenhuis met maag- of darmklachten door verkeerd gebruik van NSAID’s. In 2007 waren dit er rond de 1100; in 2013 daalde dit naar 800 volgens het Vervolgonderzoek Medicatieveiligheid (2017). Onduidelijk is of dit komt doordat NSAID’s minder voorgeschreven werden of doordat meer mensen maagbeschermers zijn gaan gebruiken. Verder kunnen NSAID’s bij de ziekte van Crohn zorgen voor nieuwe darmontstekingen.
6. Wat zijn andere bijwerkingen om op te letten?
NSAID’s zijn slecht voor je nieren; die gaan minder goed werken. Door deze bijwerking kunnen allerlei problemen ontstaan. Bij patiënten met ernstig hartfalen kunnen NSAID’s ervoor zorgen dat er te veel vocht komt achter de longen. Dat merk je aan kortademigheid en vermoeidheid. De verminderde nierfunctie is ook de reden dat de pijnstillers worden afgeraden bij hoge bloeddruk of een hart- en vaatziekte. Bij astmapatiënten kan NSAID-gebruik voor meer benauwdheid zorgen. Gelukkig komt dit niet zo vaak voor. Astmapatiënten kunnen wel een NSAID proberen, maar moeten hierop alert zijn en bij meer benauwdheid stoppen met dit type pijnstiller.
7. Met welke medicijnen hebben NSAID’s een wisselwerking?
Dat geldt voor bloeddrukverlagers, antistollingsmiddelen (bloedverdunners), lithium en antidepressiva van het type SSRI, zoals fluoxetine (prozac) of paroxetine (seroxat). Dit type antidepressiva vergroot de kans op maag-darmperforaties bij gebruik van NSAID’s. Met ibuprofen werkt aspirine niet meer als bloedverdunner. Combineer dit dus niet. Vertel je arts of apotheker daarom altijd dat je een NSAID gebruikt en vraag ze dit op te nemen in je medicijnenoverzicht. Hij kan dan letten op een mogelijke wisselwerking met andere medicijnen.
8. Maakt het nog uit welke NSAID je neemt?
Niet voor wie gezond is. Een lage dosis ibuprofen (200 mg) lijkt in het algemeen het veiligst. Wie ooit een hartinfarct heeft gehad, kan beter geen diclofenac gebruiken. Met name bij hogere doseringen kan dat bijwerkingen geven op het hart of de vaten. Naproxen heeft het hoogste risico op maag- en darmproblemen.
9. Wat is het alternatief voor NSAID’s als paracetamol niet werkt?
Als een NSAID onvoldoende effect heeft, kun je eerst nagaan of de dosering juist is of een ander type proberen. Er bestaan ook twee soorten NSAID’s die alleen op doktersrecept beschikbaar zijn: preferentiële NSAID’s (zoals meloxicam) en de zogeheten coxibs. Als dit allemaal onvoldoende werkt, is paracetamol met zwakwerkende opioïden als codeïne of tramadol een alternatief. En vervolgens de sterkwerkende opioïden zoals morfine, fentanyl en oxycodon. Deze middelen zijn alleen op doktersrecept verkrijgbaar.
Dit artikel is eerder verschenen in Plus Magazine oktober 2018. Nog geen abonnee van Plus Magazine? Abonnee worden? Dat doet u in een handomdraai!
