11 vragen over kruiden als medicijn

1. Hoe weet je of een kruidenmedicijn echt werkt?

Gewone geneesmiddelen, zoals paracetamol of simvastatine, zijn bij duizenden mensen onderzocht op effectiviteit en veiligheid. Pas na goedkeuring van die stapels onderzoeksresultaten mogen ze als geneesmiddel worden verkocht. Ze komen dan in het register van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG). Je weet dan zeker dat ze echt werken en acceptabele bijwerkingen hebben. Pakweg vijftig kruidengeneesmiddelen zijn geregistreerd op dezelfde manier als paracetamol of simvastatine. Zij zijn bewezen werkzaam. Maar er zijn ook twee andere typen registraties die minder streng zijn: die voor traditionele kruidengenees-middelen en die voor homeopathische geneesmiddelen. Daarvan staat niet vast of het werkt.
Het lastige is: het is niet zo makkelijk om de best getoetste kruidenmedicijnen te herkennen in de schappen van de winkel.

Zo herken je een geregistreerd kruidenmedicijn dat echt werkt:

1. Je zoekt op de verpakking het ‘RVG-nummer’ (Register Verpakte Geneesmiddelen). Dit staat ook in de bijsluiter.

2. In de bijsluiter en op het doosje staat helder waarbij het middel werkt. Bijvoorbeeld het product Valdispert 450 mg heeft een registratie bij inslaapmoeilijkheden en Metamucil bij verstopping. Als die twee punten kloppen heb je een bewezen werkzaam geregistreerd kruidengeneesmiddel in handen.

3. Eerst thuis oriënteren kan ook. Ga naar de website van het CBG (www.cbg-meb.nl) en zoek op de naam van de kruiden in het register.

2. Wat zijn 'traditionele kruidengeneesmiddelen'?

Dat zijn kruidengeneesmiddelen die minstens dertig jaar worden gebruikt voor een kwaal. Je herkent ze aan een RVG-nummer op de verpakking, met de vermelding dat het een ‘traditioneel kruidengeneesmiddel’ is. Deze middelen zijn niet aangetoond werkzaam door onderzoek, maar door jarenlang gebruik kun je verwachten dat ze wat doen. Dit zijn milde middelen, die je kunt gebruiken zonder bezoek aan de arts. Echinaforce-tabletten van A.Vogel is een voorbeeld. In de bijsluiter en op de verpakking staat dat het een traditioneel kruidengeneesmiddel is dat wordt toegepast bij onvoldoende weerstand, griep en verkoudheid.

De werkzaamheid is dus minder streng beoordeeld, maar toch hebben deze kruidenmiddelen zeker een streepje voor op kruidenmiddelen zonder RVG-nummer. Dat komt doordat de kwaliteit van het product net zo streng beoordeeld is als bij de andere kruidengeneesmiddelen en gewone medicijnen. Voor het op de markt mag komen, is het hele productieproces tegen het licht gehouden. Waar komt het materiaal van de plant vandaan? Waar wordt het verwerkt? Zijn verontreinigingen uitgesloten? Hoe is de controle daarop? Hoe wordt het extract gemaakt? Al deze zaken moeten dik in orde zijn, voor het een geneesmiddelregistratie krijgt.

3. En de rest van de kruidenmiddelen? 

Dan blijven er nog vele duizenden kruidenmiddelen over die niet geregistreerd zijn als geneesmiddel. Deze zijn niet bewezen werkzaam en de veiligheid van deze producten kent veel minder garanties dan de geregistreerde medicijnen. Ze vallen onder de Warenwet en die is een stuk soepeler dan de Geneesmiddelenwet.

Het kunnen fijne producten zijn, waar je veel baat bij hebt, maar de veiligheid is veel minder gegarandeerd dan die van de geregistreerde geneesmiddelen.

Ook onder de Warenwet moeten producten veilig zijn (daar zijn normen voor), maar de kwaliteit van deze producten is in handen van de fabrikant zelf. De producten worden steek-proefsgewijs gecontroleerd door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA).

Op de verpakking en de bijsluiter mogen geen medische claims staan, maar wel vagere toegestane claims zoals ‘ondersteunt het immuunsysteem’. Een claim als ‘versterkt het immuunsysteem’ mag niet. Ook mogen er geen giftige planten in zitten, zoals klein hoefblad of lelietje-van-dalen.

4. Zijn homeopathische geneesmiddelen aan te raden? 

In het kort: geregistreerde homeopathische kruidengeneesmiddelen zijn niet bewezen werkzaam, maar wel gegarandeerd veilig. Je kunt ze dus best proberen, als je maar niet eindeloos blijft rondlopen met een klacht. Er zijn meer dan tweeduizend homeopathische medicijnen geregistreerd als medicijn, veel meer dan de honderd kruidengeneesmiddelen. Deze homeopathische geneesmiddelen zijn minstens tienduizend keer verdund, waardoor ze automatisch veilig zijn voor gebruik, er zit immers niet veel in. Ze zijn herkenbaar aan een RVH-nummer op de verpakking en de bijsluiter waarin staat dat het middel niet klinisch bewezen tegen een bepaalde kwaal of ziekte werkt. In de bijsluiter wordt ook gewaarschuwd dat je bij aanhoudende klachten medische hulp moet zoeken. Deze medicijnen hebben dezelfde veiligheidsgarantie als traditionele kruidengeneesmiddelen: ze zijn van a tot z gecontroleerd.

5. Kan een kruidenmedicijn vervalst of vervuild zijn?

Ja. Kruidenproducten kunnen kruiden of synthetische stoffen bevatten die niet op het etiket staan.Bij een onderzoek van de NVWA naar producten met sint-janskruid, werd duidelijk dat 9 van de 47 geteste kruidenpreparaten te veel gifstoffen bevatten. Er waren te veel pyrrolizidine-alkaloïden gemeten, die kankerverwekkend zijn en schadelijk voor de lever. Deze stoffen komen van nature niet voor in sint-janskruid. Dat was mogelijk vervuild met andere planten waar die stoffen wel in zitten. In zes kruidenmiddelen zat helemaal geen sint-janskruid, terwijl het wel op het etiket stond. In feite een vervalsing.

6. Zijn kruiden altijd onschuldig?

Soms hebben mensen ernstige bijwerkingen bij kruidengeneesmiddelen. Het bijwerkingencentrum Lareb waarschuwde vorig jaar nog voor bijwerkingen van voedingssupplementen met fyto-oestrogenen. Vrouwen gebruiken deze kruidenproducten tegen overgangsklachten. Zilverkaars komt vaak voor in deze producten. Dit plantje kan leverklachten veroorzaken, zoals leverontsteking, leverfalen en leverfunctiestoringen. De NVWA waarschuwde in een vervolgbericht dat zilverkaars gevaarlijk is voor kwetsbare groepen, zoals vrouwen met een leveraandoening of die borstkanker hebben gehad. Maar wie waarschuwt deze kwetsbare vrouwen? De producten zijn gewoon vrij te koop, een bijsluiter is niet verplicht voor voedingssupplementen. Ook is een maximale dosis van 40 mg per dag gedurende maximaal zes maanden veilig, volgens een rapport van de NVWA. Maar hoe let je erop dat je slechts 40 mg binnen krijgt? Populaire producten bevatten wel 80 mg per dag. Zeker als je al geneesmiddelen gebruikt of last hebt van chronische aandoeningen is het slim om de kruidenproducten die je gebruikt, te laten noteren in je medisch dossier door huisarts of apotheker. En heb je een bijwerking bij een kruidenmiddel? Meld het bij www.lareb.nl.

7. Waarom worden niet alle kruidenmiddelen gecontroleerd?

De toezichthouder NVWA kan onmogelijk alle producten controleren. Het zijn er te veel. Als er aanwijzingen zijn dat een product een gevaar is voor de volksgezondheid, wordt het onderzocht. Soms wordt een groep kruidenmiddelen gecontroleerd. Gelukkig gaat het meestal goed, zeker in relatie tot de hoeveelheid kruiden die er verkocht worden, maar soms gaat het mis. Het RIVM heeft hier in 2013 over aan de bel getrokken in een kritisch rapport. Sindsdien zijn er een aantal verboden kruiden toegevoegd aan de lijst en is voor een aantal stoffen een maximum gehalte ingevoerd.

Een belangrijke tip: de NVWA raadt af om kruidenmiddelen via buitenlandse webshops te kopen. Er kunnen verboden stoffen in zitten. De NVWA houdt alleen toezicht op Nederlandse webwinkels.

8. Kun je kruiden gebruiken naast je gewone medicijnen?

Niet altijd. Het CBG waarschuwde voor kruiden die wisselwerkingen geven met gewone medicijnen. Geelwortel (kurkuma) kan bijvoorbeeld wisselwerkingen geven met medicijnen tegen kanker, hoge bloeddruk of ontstekingsremmers. Sint-janskruid kent ook veel wisselwerkingen. Je kunt het niet gebruiken naast bepaalde antibiotica, antivirale middelen, middelen tegen kanker of middelen tegen afstoting van een donororgaan. Niet iedere bijsluiter waarschuwt ervoor blijkt uit onderzoek. Gelukkig is er een nieuwe wet in de maak, die vermelding van wisselwerkingen gaat verplichten bij kruidenmiddelen. Voor nu is het een goede reden om bij de apotheek of arts in de computer te laten zetten welke kruidenmiddelen je gebruikt. Op www.cbg-meb.nl kun je informatie vinden over tien kruiden: ginseng, rode salie, kurkuma, ginkgo, groene thee, knoflook, mariadistel, sint-janskruid, valeriaan en rode zonnehoed.

9. Kun je wisselen van een gewoon medicijn naar een kruidenmedicijn?

Ja, dat kan, maar er zijn risico’s. Overleg met de arts is dus zeker aan te raden. Naar aanleiding van een oproep in Plus Magazine schreven veel Pluslezers met een hoog cholesterol dat ze zijn overgestapt van een statine naar rode gist rijst-capsules, soms op aanraden van hun arts. Ze ervaren sindsdien geen bijwerkingen meer. Hier zit wel een addertje onder het gras. Uit meldingen bij bijwerkingencentrum Lareb blijkt dat er wel degelijk bijwerkingen worden gezien bij rode gist rijst, zoals spierpijn en maag- en darmklachten. Die lijken op bijwerkingen van statines, wat niet vreemd is, omdat in dit product de stof Monacoline K zit, oftewel lovastatine. Toch een statine dus, terwijl het wordt verkocht als alternatief voor statines. Ook wisselen de rode gist rijst-producten op de markt erg in kwaliteit en komen gifstoffen en wisselende hoeveelheden werkzame stof voor. Er is geen rode gist rijst-product geregistreerd als geneesmiddel; het zijn dus allemaal voedingssupplementen die onder de soepele Warenwet vallen. Dit neemt niet weg dat veel mensen er goede ervaringen mee hebben. Op www.lareb.nl zijn de resultaten van het onderzoek naar deze producten te vinden.

10. Kruiden die kanker genezen. Dat klinkt geweldig, maar werkt het ook?

Er zijn in Nederland vijftig kruidenmedicijnen geregistreerd, maar dat is allemaal voor mildere klachten, zoals hoesten, gewrichtspijn, slaapproblemen en verkoudheid. Voor zwaardere aandoeningen als kanker, aderverkalking of diabetes zijn geen kruidenmedicijnen goedgekeurd. Krijg je dus een e-mail of reclame voor een kruidenmedicijn tegen kanker – het is helaas niet bewezen werkzaam.

11. Kunnen tuinkruiden, keukenkruiden of kruidentheeën medicinaal zijn?

Keukenkruiden, kruidenthee en ongeregistreerde kruidenmedicijnen vallen allemaal onder de Warenwet. Ze moeten veilig zijn en mogen geen medische claims bevatten. Geen garanties dus dat het werkt, maar je kunt ze wel proberen. Kijk bijvoorbeeld bij de website van de Europese registratieautoriteit EMA over wat er bekend is over medicinaal gebruik van de kruiden: www.ema.europa.eu. De EMA heeft voor pakweg 180 kruiden teksten gemaakt waarin staat waarbij een kruid bewezen werkt en in welke dosis. Zo kun je bijvoorbeeld lezen dat knoflook werkt tegen hoesten en dat toverhazelaar helpt tegen pijnlijke wondjes. Maar de teksten zijn grotendeels alleen te lezen in het Engels en vaak best ingewikkeld.

Met medewerking van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) en Emiel van Galen van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG).

Dit artikel verscheen eerder in Plus Magazine november 2020. Abonnee worden van het blad? Dat doet u in een handomdraai!