Uren wachten bij de spoedeisende hulp

Het is steeds vaker druk op de spoedafdeling van het ziekenhuis. Wie binnen twee uur wordt geholpen, mag blij zijn; vaak zit je langer aan de automatenkoffie. Zelfs ambulances komen niet altijd door de drukte heen. Ze moeten soms doorrijden naar een ander ziekenhuis omdat er geen plek is op de SEH waar ze zich als eerste hebben gemeld. In Flevoland en Noord-Holland komt dit probleem het vaakst voor, maar ook in andere provincies wordt er weleens ’nee’ gezegd. Behalve in Zeeland en Twente; daar ligt het volgende ziekenhuis gewoon te ver weg om een zogeheten ‘stop’ te kunnen afkondigen.

Minder spoedposten

Lopen we met z’n allen te gemakkelijk naar de SEH, en wordt het daardoor veel te druk? “Dat is te kort door de bocht”, zegt SEH-arts Menno Gaakeer, verbonden aan ziekenhuis Adrz (onderdeel van het Erasmus MC) in Goes. Hij is voorzitter van het Spoedeisende Geneeskunde Onderzoeksfonds (SGOfonds) en promoveert in december op onderzoek naar de dynamiek op SEH’s in Nederland. “Het aantal mensen dat jaarlijks een SEH bezoekt, ligt al heel lang rond de twee miljoen. Omgerekend zijn dat 120 patiënten per 1000 inwoners, en daarmee is Nederland binnen Europa een van de landen waar mensen het minst vaak naar de SEH gaan.” Er is wel een andere reden voor de toegenomen drukte op de spoedeisende hulp, zegt hij. “Het aantal SEH’s is afgenomen van 93 in 2012 naar 80 in 2018. Dat komt vooral door ziekenhuisfusies. Het is dus heel logisch dat het op de overgebleven SEH’s drukker is geworden.”

Stapeling van klachten

Daar komt nog iets bij. Want het aantal patiënten mag dan jaarlijks vrij constant zijn, ze worden gemiddeld wel ouder. En hoe ouder je bent, hoe groter de kans is dat je niet één aandoening hebt, maar twee of meer; en waarschijnlijk slik je ook meer medicijnen als je meer mankeert. Die opeenstapeling van klachten en medicatie maakt diagnose en behandeling in de regel een stuk ingewikkelder; en hoe ingewikkelder iets is, hoe meer tijd het kost. “In 2006 was 23 procent van onze patiënten ouder dan 65 jaar. Tien jaar later was dat percentage gegroeid naar 35 procent”, zegt Gaakeer. Van die ouderen vormen mensen van 65 tot 74 jaar de grootste groep. Daarna komen de ouderen van 75 tot 84 jaar. Logisch, vindt Gaakeer, want in de bevolking als geheel telt die eerste groep meer mensen dan de tweede. Samengevat: naar de SEH komen gemiddeld meer ouderen door de vergrijzing; die ouderen zijn gemiddeld steeds ouder omdat de levensverwachting per generatie toeneemt; ze hebben meestal verschillende aandoeningen tegelijkertijd en dus een complexere medische geschiedenis; daarvoor is meer tijd nodig; en daardoor wordt het nog drukker dan het toch al was door de afname van het totale aantal SEH’s in Nederland.

Te weinig bedden

Maar dat is niet het hele verhaal, zegt Gaakeer. Een ander probleem is dat de organisatie van het ziekenhuis en de SEH niet goed op elkaar aansluiten. “Wij zijn zeven dagen per week 24 uur per dag in bedrijf, met een piek tussen tien uur ’s ochtends en tien uur ’s avonds. Maar in het ziekenhuis is het, doordeweeks, vooral druk tussen acht uur ’s ochtends en vijf uur ’s middags.” Dan zijn de meeste mensen aan het werk en worden de meeste patiënten behandeld. Een ander probleem is dat ziekenhuizen gefinancierd zijn op planbare zorg. De acute zorg is extra; die komt daar altijd bovenop. En hoewel die acute zorg redelijk goed is te voorspellen, wordt er toch geen rekening mee gehouden. “Het gebrek aan bedden voor acute opnames is de grootste veroorzaker van wachttijden op de SEH”, zegt Gaakeer dan ook. Vergelijk het met een parkeergarage die vol is terwijl er een wachtrij voor de slagboom staat. Elke wachtende kan pas parkeren als er iemand vertrekt; er zijn geen reserveplekken voor plotselinge drukte. Precies op die manier moeten mensen die acuut opgenomen worden, wachten voordat er een bed beschikbaar is.

“Wat evenmin helpt”, zegt Gaakeer, “is de gangbare werkwijze. Want ook als we allang weten dat iemand opgenomen moet worden, mag een SEH-patiënt toch pas naar een ziekenhuisbed op een afdeling als hij volledig in kaart is gebracht en als alle testen zijn afgerond.”

Slimme oplossingen

Om de doorstroom van SEH-patiënten naar het ziekenhuis te versnellen, moet het ziekenhuis dus anders gaan werken. Verschillende ziekenhuizen doen dat ook al. Zo hebben sommige ziekenhuizen speciale acute opname-afdelingen die een soort buffer zijn tussen de SEH en een gewone afdeling in het ziekenhuis. “Eigenlijk zou elk ziekenhuis met een SEH zo’n afdeling moeten hebben”, vindt Gaakeer.

Ook zijn er ziekenhuizen met een transferafdeling, waar mensen kunnen blijven die geen ziekenhuiszorg nodig hebben maar die ook niet meteen terug kunnen naar huis. Weer andere ziekenhuizen betrekken wijkverpleegkundigen al in het ziekenhuis bij de behandeling. Zo kunnen patiënten sneller naar huis zonder dat ze meteen aan hun lot worden overgelaten.

Verkeerde bed

“De wachttijden op de SEH lopen ook op doordat er ouderen komen die best thuis hadden kunnen blijven als dáár actie was ondernomen”, zegt Gaakeer. “We zien regelmatig oudere mensen die niets acuuts hebben maar die komen omdat een bepaalde gebeurtenis de druppel was die de emmer deed overlopen. Het lukt bijvoorbeeld niet meer om zelfstandig naar de wc of naar bed te gaan, zichzelf te wassen en aan te kleden, of zelfstandig de juiste medicijnen op de juiste tijd in te nemen. ‘Het gaat niet meer thuis’, horen we dan. Maar dat ging het in dat geval in de week of de maand ervoor natuurlijk ook al niet. Dat betekent dat er niet tijdig is gehandeld om mensen in een zorgcircuit te krijgen waar voor hen passende hulp en ondersteuning is, zodat bezoek aan SEH en ziekenhuis niet nodig was geweest.”

Volgens een onderzoek dat de organisatie van zorgondernemers ActiZ in 2018 liet doen, zou maar liefst 60 procent van de 65-plussers die via de SEH in een ziekenhuisbed belanden, daar niets te zoeken hebben. Deze 322.000 patiënten kunnen op een andere plek beter worden geholpen, zoals in verpleeghuizen en door de thuiszorg. Maar verpleeghuizen nemen alleen nog mensen op die er echt slecht aan toe zijn. En het kabinet zet in op zo lang mogelijk thuis wonen, maar heeft tegelijkertijd op de thuiszorg bezuinigd. De SEH is dan al snel het enige alternatief, want die is wél 24 uur per etmaal toegankelijk.

Toch denkt Gaakeer dat tijdig overleg tussen patiënt, familie en huisarts kan voorkomen dat problemen zo uit de hand lopen. “Ga met elkaar in gesprek, bekijk hoe je de problemen die samenhangen met het ouder worden vóór kunt blijven en onderzoek wat je op een haalbare en houdbare manier samen kunt organiseren.”

Ten slotte: wat kun je er nou zelf aan doen om de wachttijd in te korten als je toch echt naar de SEH moet? “Weinig”, zegt Gaakeer. “Zorg dat je een actuele medicatielijst meeneemt en een document met je medische voorgeschiedenis. En ook belangrijk: wees assertief! Vraag waarop je wacht, en waarom het lang duurt. Daar wordt de wachttijd niet minder van, maar dan weet je tenminste wel waarom je er al die tijd zit.”

Dit artikel is eerder verschenen in Plus Magazine december 2019. Nog geen abonnee van Plus Magazine? Abonnee worden doet u in een handomdraai!