Eten en kanker: de broodnodige nuance

Of we in staat zijn tot zo’n drastische wijziging van onze levensstijl is natuurlijk de vraag. En garanties bestaan ook niet, want wie zich braaf aan alle regels houdt, kan tóch ziek worden. Mensen die ongezond leven en kanker krijgen, hebben dat ook niet (volledig) aan zichzelf te wijten. Want of je gevoelig bent voor kanker, is een kwestie van pure pech. Wel kun je de kans op kanker sterk verminderen door nú gezonder te leven. Dat kan straks uitmaken, want het kan jaren (soms wel veertig jaar) duren voordat een tumor zich openbaart. Wie gezonder wil eten wordt bedolven onder – soms tegenstrijdige – informatie over de relatie tussen voeding en kanker. Van soja krijg je borstkanker, want het bevat hormoonachtige stoffen, beweert de een. Nee, zegt een ander, die stoffen beschérmen juist tegen borstkanker. En helpt rode wijn kanker voorkomen, door de stof resveratrol die erin zit, of krijg je er juist kanker van door de alcohol die er in zit?

Prof. dr. ir. Ellen Kampman (1962) is hoogleraar voeding en kanker aan de Wageningen Universiteit en deed onderzoek naar de relatie tussen voedingspatroon, erfelijke gevoeligheid en kanker. Zij reageert op enkele stellingen:

'Fruit doet weinig tegen kanker'

"Dat klopt niet. Fruit beschermt wél tegen kanker, vooral tegen tumoren in de mond, slokdarm, longen en maag. Die worden vaak veroorzaakt door roken. Stoppen met roken is dan ook het beste wat je kunt doen. Je kunt die vormen van kanker niet voorkomen door fruit te eten. Maar wie fruit eet, heeft er wel minder kans op. Wat wél klopt, is dat fruit minder tegen kanker doet dan we vroeger dachten. Aanvankelijk was het idee dat de antioxidanten in fruit zouden beschermen tegen alle soorten kanker, maar het bewijs hiervoor is toch minder sterk. Misschien zijn het wel andere stoffen in fruit, zogenoemde fytochemicaliën, die het risico op kanker verkleinen. Veel mensen beweren dat er superfruit bestaat: granaatappels en kleine bosvruchten, zoals frambozen, bosbessen, cranberries en acaibessen. Die zouden supergoed beschermen tegen kanker. Maar het is echt nog te vroeg om dat te zeggen. Wel is bij muizen al aangetoond dat de fytochemicaliën uit bessen en frambozen een gunstig effect hebben op bijvoorbeeld dikkedarmkanker. Maar dat kun je niet zomaar naar mensen vertalen. Omdat we niet weten welke stoffen in fruit helpen tegen kanker, is het goed om met verschillende soorten te variëren en te proberen de aanbevolen twee stuks per dag te halen. Indirect kan het eten van veel fruit (en groenten) overigens ook het risico verkleinen op allerlei soorten kanker die met overgewicht te maken hebben, zoals slokdarm-, alvleesklier-, darm-, borst-, baarmoeder- en nierkanker. Fruit bevat weinig calorieën en vermindert zo de kans op overgewicht."

'Hoe meer zuivel, hoe minder kans op dikkedarmkanker'

"Klopt. Calcium bindt giftige en irriterende stoffen in de darm en neemt ze vervolgens mee naar buiten. Dat het Wereld Kanker Onderzoek Fonds nog niet officieel aanbeveelt om zuivel te gebruiken, komt doordat veel zuivel de kans op prostaatkanker iets kan vergroten. Maar of dat door de calcium komt is nog niet duidelijk. Zeker als darmkanker in je familie zit, of je hebt het gehad, is het verstandig om regelmatig melkproducten te gebruiken en de aanbevelingen van het Voedingscentrum te volgen: 450 tot 650 ml zuivel voor volwassenen per dag, afhankelijk van de leeftijd (tot en met 50 jaar 450 ml, 51 tot 70 jaar 500 ml en vanaf 70 jaar 650 ml). Kies dan wel vooral de magere of halfvolle zuivelproducten, om de kans op overgewicht te verkleinen."

'Suiker vergroot de kans op kanker'

"Zo simpel is het niet. Dat suiker als bron van calorieën kanker bevordert, daar kan ik me wel iets bij voorstellen: de suiker- of insulinehuishouding kan inderdaad verstoord raken als je te zwaar bent. Dat heeft een effect op de ‘groeifactoren’ die kanker kunnen bevorderen. Maar dat je kanker krijgt door suiker te eten, is niet aangetoond. Wel is het natuurlijk verstandig om zo min mogelijk suikerrijke producten zoals frisdrank te gebruiken, omdat dit bijdraagt aan overgewicht."

'Koolsoorten helpen kanker voorkomen'

"Misschien. De studies spreken elkaar tegen, en daarom staan koolsoorten zoals broccoli, spruitjes en groene kool niet als aanbeveling in het rapport van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds. Bovendien is het ene spruitje het andere niet; hoeveel gezonde stoffen (glucosinolaten) erin zitten, is erg afhankelijk van de manier van verbouwen, opslag en distributie. Daarnaast is niet makkelijk te zeggen hoeveel je lichaam ervan opneemt. Dit soort groenten is zeker gezond, niet speciaal in relatie tot kanker, want ze bevatten ook veel andere gezonde stoffen.
Wat overige groenten betreft: tomaten beschermen tegen prostaatkanker, en geconcentreerde producten, zoals ketchup, nog sterker. Het is niet precies aan te geven hoeveel je dan moet nemen, maar een klein stukje tomaat (5 mg), verlaagt het risico al met 3 procent. Of meer beter is, weten we nog niet. let wel op: in de meeste ketchupsoorten zit redelijk wat suiker."

'Omega 3-vetzuren beschermen'

"Dat zou best eens waar kunnen zijn. We denken dat vette vis het risico op dikkedarmkanker verkleint. Omega 3-vetzuren lijken ontstekingen te remmen, en die spelen een rol bij kanker. Of vis hierdoor eventueel tegen kanker beschermt, weten we nog niet. Het zou ook door de vitamine D, of de relatief hoge hoeveelheid selenium in vis kunnen komen."

'Kurkuma remt kanker'

"Dit kun je niet zomaar zeggen. Kurkuma (geelwortel, een bestanddeel van kerrie) zou, in combinatie met zwarte peper, een krachtige ontstekingsremmer zijn en zo allerlei soorten kanker helpen voorkomen. Bij onderzoek op dieren zie je inderdaad een effect op tumoren. Muizen krijgen dan echter in korte tijd zeer hoge doseringen. Wij zitten anders in elkaar dan muizen, krijgen geen grote hoeveelheden kurkuma binnen en eten bovendien allerlei verschillende dingen die op elkaar inwerken."

'Van soja kun je borstkanker krijgen'

"Dat klopt waarschijnlijk niet, ook niet als je eerder borstkanker gehad hebt. Soja bevat isoflavonen: dit zijn oestrogene stoffen die de normale hormoonwerking beïnvloeden. Het is niet aangetoond dat soja het risico op borstkanker verhoogt, of verlaagt. In landen met een hoge consumptie van soja, zoals in Azië, komt weinig borstkanker voor, maar dat kan ook komen doordat de mensen daar andere eet- en leefgewoonten hebben. Ik zou geen voedingssupplementen adviseren met isoflavonen in een dosering die veel hoger is dan wat je met de voeding binnen kunt krijgen (meer dan 100 mg per dag). Borstkankerweefsel groeit juist door dit soort supplementen, zo blijkt uit onderzoek op dieren en op menselijke cellen in reageerbuisjes. Bij mensen is dit lastig om te onderzoeken. Maar je kunt beter het zekere voor het onzekere nemen."

'Rood vlees vergroot de kans op darmkanker'

"Klopt. Waarschijnlijk speelt haemijzer hierbij een rol. Haem is de natuurlijke kleurstof in rood vlees. Rood vlees is rund-, varkens-, paarden- en lamsvlees. Het rapport van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds meldt dat de kans op dikkedarmkanker ongeveer 30 procent groter is bij 100 gram rood vlees per dag. Voor vleeswaren stijgt de kans op darmkanker met 20 procent als je er 50 gram per dag van eet. Uit langlopend Nederlands onderzoek bleek echter geen verband tussen vlees eten en darmkanker. In de VS wordt vlees vaker gerookt en wordt meer gebarbecued en dan is dat verband er wél. Onze vleeswaren zijn ook wat anders van samenstelling. Niettemin luidt het advies van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds: weinig vleeswaren en de consumptie van rood vlees beperken tot 500 gram per week."

'Groene thee beschermt tegen kanker'

"Dat is controversieel: de studies hierover spreken elkaar tegen. Schadelijk is het zeker niet.  Een kanttekening: als je thee te heet drinkt, kan het slokdarmkanker bevorderen, zo bleek uit een studie in China."