Wat zijn de symptomen van een narcist?

Getty Images

Bij het Fonds Psychische Gezondheid kloppen steeds vaker mensen aan die vermoeden dat hun partner een narcist is. Welke symptomen passen bij narcisme en hoe moet je ermee omgaan? Psycholoog Jean-Pierre van de Ven beantwoordt vijf vragen over narcisme.

Ik weet bijna zeker dat mijn partner een narcist is. We hebben twee kinderen van 5 en 9 jaar. Wat moet ik doen?

"Ben je bang dat je kinderen besmet raken met het narcisme van je man? Het zou nog kunnen ook. Narcisme is geen ziekte die wordt overgebracht door een virus of door bacillen, maar het is hinderlijk gedrag dat kinderen, zoals elk gedrag, gemakkelijk kopiëren van hun ouders.

Maar waarschijnlijk heb je zelf het meeste last van je man. Narcisten willen voortdurend aandacht. Als ze die niet of onvoldoende krijgen kunnen ze in woede uitbarsten of depressief worden. Als je niet je best doet om een narcist zoals je man te verwennen op elke mogelijke manier, krijg je het erg met hem aan de stok.

Je kunt twee dingen doen. In de eerste plaats is het niet verstandig om je man te verwennen om ruzies te voorkomen. Dit leidt ertoe dat je hem in alles zijn zin moet geven. In de tweede plaats kun je proberen om met je man in gesprek te komen over de oorzaken van zijn narcisme. Want narcisme is meestal een reactie op een nare situatie, zoals misbruik of trauma’s die tijdens de jeugd hebben plaatsgevonden. Schakel eventueel via uw huisarts een psycholoog in voor relatiegesprekken."

Toen ik mijn ex leerde kennen, vond ik hem een knappe, stoere en zekere man. Hoe langer we bij elkaar waren, hoe vaker ik merkte dat hij zichzelf wel erg stoer en geweldig vond. We zijn uit elkaar gegaan, omdat ik niet met een narcist kan leven. Ik ben bang dat mijn zoon van 5 ook een narcist wordt als hij te veel bij mijn ex is. Kan dat?

"Ja, dat kan. En wel op twee manieren. Kinderen kopiëren het gedrag van hun ouders, dat is de eerste manier. Je zoon zou zich net zo egocentrisch kunnen gaan opstellen als je ex, gewoon omdat hij door het voorbeeld denkt dat het zo hoort.

De tweede manier verloopt via een omweg. Narcisme is een reactie op nare gebeurtenissen in de jeugd. Misschien hebben de ouders van je ex geweld tegen hem gebruikt of hem verwaarloosd. Het narcisme van kan een verdediging zijn tegen de onzekerheid die hij door deze behandeling is gaan voelen. Nu zou het kunnen dat hij het gedrag van zijn ouders kopieert en jullie zoon geweld aandoet of verwaarloost. Je zoon zou zich daar dan op zijn beurt tegen kunnen gaan verdedigen door zich als een narcist te gedragen.

Het is belangrijk dat je jullie zoon beschermt tegen deze gang van zaken. Blijf met je ex in gesprek over zijn opvoeding. Geef je zoon alle liefde die je hebt. Wees alert op vreemd gedrag van je kind en bespreek dit dan meteen met hem in woorden die hij kan begrijpen."

Bestaat er een behandeling voor narcisme?

"Narcisme is een lastige eigenschap, maar het is geen ziekte. Dat wordt het pas als iemand de narcistische persoonlijkheidsstoornis heeft. Zo iemand is extreem gevoelig voor krenking, dus voor gezichtsverlies en voor het gevoel dat zijn eigenwaarde wordt aangetast. Iemand met deze stoornis kan erg gewelddadig worden, ook tegen zichzelf. Het is dus altijd zaak om voorzichtig te werk te gaan.

Er is geen medicatie tegen de narcistische persoonlijkheidsstoornis en ook geen cognitieve gedragstherapie. Het enige wat helpt is een langdurige behandeling waarin cliënten met deze aandoening leren om iemand anders, namelijk hun behandelaar, te vertrouwen. Het probleem is dat narcisten zelden in therapie willen, omdat zij vinden dat er niets met hen aan de hand is. Het ligt namelijk altijd aan een ander."

Een vriendin van mij woont samen met een tiran van een narcist. Hij kleineert haar, houdt zichzelf voor dat hij de beste van de wereld is. Hij vergalt haar leven en ze is bang om bij hem weg te gaan. Kan ik haar helpen?

"Mensen zien vaak zelf als laatste hoe slecht hun situatie is. Een alcoholist bijvoorbeeld blijft lang volhouden dat zijn excessieve drankgebruik wel meevalt. Misschien ziet je vriendin niet in hoezeer haar partner haar schade berokkent.

Het kan ook zijn dat zij dit wel door heeft, maar dat zij ondanks alles van de man houdt. Misschien hoopt ze dat hij op een dag zal veranderen. Liefde en hoop kunnen iemand lang in een slechte situatie houden.

Een laatste mogelijkheid is dat je vriendin een lage dunk van zichzelf heeft. Ze denkt bijvoorbeeld dat ze niet beter verdient dan deze man, of dat ze toch nooit een betere partner zal vinden, omdat ze daar te dom of te lelijk voor is.

Hoe het ook zij, het enige wat je kunt doen is haar niets verwijten, maar wel steeds voorhouden dat er slechte dingen met haar gebeuren en dat dit niet haar eigen schuld is. Houd contact en probeer haar langzaam te laten inzien dat ze zich niet hoeft te laten kleineren om iemand van haar te laten houden."

Sinds kort is het duidelijk dat mijn moeder een narcistische persoonlijkheidsstoornis heeft. Hoe kom je daar aan? Door ervaringen uit je verleden?

"Inderdaad. Een narcistische persoonlijkheidsstoornis ontstaat tijdens de jeugd, als reactie op nare gebeurtenissen. Meestal gaat het om emotionele verwaarlozing of geweld door de ouders. Kinderen gaan zich daardoor waardeloos voelen en verdedigen zichzelf daartegen door hun ego enorm op te blazen en zichzelf geweldig te gaan vinden. De gedachte lijkt wel te zijn: als niemand anders het doet, dan doe ik het zelf maar.

Je kunt zeggen dat narcisme, verhoogde eigendunk, een tegengif is tegen gevoelens van minderwaardigheid. Deze kunnen ook later in het leven ontstaan, bijvoorbeeld door een ongelukkige liefde of een misbruikende partner."

Dit zijn de symptomen van narcisme

De diagnose narcistische persoonlijkheidsstoornis moet gesteld worden door een psychiater of psycholoog. De stoornis begint in de vroege volwassenheid en komt tot uiting via minstens vijf van de volgende kenmerken:

De persoon heeft een opgeblazen gevoel van eigen belangrijkheid. Iemand overdrijft bijvoorbeeld zijn prestaties of talent en verwacht als superieur behandeld te worden, ook als de prestaties hiertoe geen aanleiding geven.
De persoon is geobsedeerd door fantasieën over onbeperkte successen, macht, genialiteit, schoonheid of ideale liefde.
De persoon ziet zichzelf als uniek of ‘heel speciaal’. De persoon verwacht alleen begrepen te kunnen worden door, of om te horen gaan met andere heel speciale mensen of mensen (of instellingen) met een hoge status.
De persoon verlangt naar extreme bewondering.
De persoon heeft een gevoel bijzondere rechten te hebben. Hiermee wordt bedoeld dat iemand een onredelijke verwachting heeft van een uitzonderlijk welwillende behandeling van anderen. Of iemand verwacht dat een ander automatisch meegaat met zijn of haar verwachtingen.
De persoon maakt misbruik van anderen om zijn of haar eigen doelen te bereiken.
De persoon heeft een gebrek aan empathie; hij of zij is niet bereid de gevoelens en behoeften van anderen te erkennen of zich daarin te verplaatsen.
De persoon is vaak jaloers op anderen of denkt dat anderen jaloers zijn op hem of haar.
De persoon is arrogant of toont hooghartig gedrag.