Relatief onbekende tumor
Het aantal patiënten met blaaskanker is het afgelopen decennium met bijna 30 procent toegenomen. Het is de vierde meest voorkomende tumor bij mannen en ook bij vrouwen staat blaaskanker in de top tien. Toch is het volgens uroloog Joost Boormans een beetje een ondergeschoven kindje. Het krijgt weinig aandacht van het grote publiek en onderzoeksinstellingen.
Volgens Boormans is blaaskanker relatief onbekend. En dat terwijl in Nederland ongeveer 6000 tot 6500 patiënten per jaar de diagnose blaaskanker krijgen. In 2001 was dit nog ruim 4000. Jaarlijks sterven er ongeveer 1300 mensen aan de gevolgen van blaaskanker: dat komt neer op 25 per week.
Oudere mannen
De belangrijkste verklaring voor de toename is dat we steeds langer leven. Net als bij andere vormen van kanker, is ook blaaskanker een ziekte van de oudere patiënt. Daarnaast is roken een van de belangrijkste risicofactoren. En het effect van roken zie je pas twintig tot dertig jaar later. Nu roken er steeds minder mensen, maar dertig jaar geleden werd er nog volop gerookt.
Mannen krijgen vaker blaaskanker dan vrouwen: de verhouding is ongeveer drie op een. Dit verschil wijten we vooral aan het rookgedrag van mannen in het verleden. De frequentie van blaaskanker bij vrouwen neemt echter wel toe. Verder spelen ook andere genetische factoren een rol, maar we weten niet precies welke.
Risicofactoren
Werken met chemicaliën is ook een risicofactor voor blaaskanker. En mannen werken vaker met chemicaliën dan vrouwen. Maar ook dat verklaart maar een deel van het verschil.
Chronische urineweginfecties verhogen bij vrouwen het risico. Nu hebben natuurlijk veel vrouwen vaak een blaasontsteking en dat wil echt niet zeggen dat zij allemaal blaaskanker krijgen, maar er is wel een licht verhoogd risico. Hetzelfde geldt voor patiënten die een permanente katheter in de blaas hebben.
Blaaskanker is niet erfelijk zoals bepaalde vormen van borstkanker of eierstokkanker. Het is wel zo dat het soms familiair kan voorkomen, maar daar spelen omgevingsfactoren vaak ook een rol.
Symptomen
Het belangrijkste symptoom voor blaaskanker is bloedplassen zonder klachten: pijnloze hematurie. Als er bloed in je urine zit en je hebt pijnklachten, dan is er vaker sprake van een infectie of steen. Bloedplassen zonder pijnklachten is direct een reden om met je huisarts te overleggen en eventueel een verwijzing naar een uroloog te vragen.
De aandoening kan zich echter ook op andere manieren uiten. Bijvoorbeeld in de vorm van andere plasklachten zoals vaak plassen of pijn bij het plassen. Soms komt blaaskanker per toeval in beeld: bijvoorbeeld tijdens een scan voor iets anders.
Naar de huisarts
Als je met deze klachten naar de huisarts gaat, krijg je vaak een doorverwijzing naar een uroloog. Het belangrijkste onderzoek is vervolgens een cystoscopie: met een cameraatje via de plasbuis inspecteert de arts de binnenkant van de blaas. Als er sprake blijkt van een tumor wordt vaak een (kijk)operatie gepland en een CT-scan afgesproken. Soms is er ook een echo van de buik en de nieren nodig. In de blaas is 95 procent van de tumoren kwaadaardig.
Niet-invasief
Driekwart van de blaaskankertumoren is niet-invasief. Deze tumoren groeien niet in de diepere lagen van de blaas. In de volksmond noemen we zo’n tumor ook wel poliep, maar dat is eigenlijk een verkeerde term. Het is namelijk wel degelijk een kwaadaardige tumor.
De officiële naam is papillaire blaastumor en het ziet eruit als een bloemkool of zeeanemoon. De behandeling gebeurt door middel van een kijkoperatie via de plasbuis. Daarbij wordt tumorweefsel weg geschaafd: een transurethrale resectie. Daarna volgt meestal een chemotherapiespoeling in de blaas. Soms worden er ook poliklinisch nog wel spoelingen gegeven. Dit kan chemotherapie of immunotherapie zijn.
Niet-invasieve tumoren zijn goed te behandelen, maar de kans op recidief – terugkeer – is vrij groot. Patiënten moeten daarom langdurig onder controle blijven, met veel controlecystoscopieën. Een cystoscopie is niet echt een prettig onderzoek, omdat het via de plasbuis gaat.
Invasief
Bij een kwart van de patiënten is sprake van een agressieve tumor: de tumor is dan vergroeid met de blaasspier. We noemen dit invasief. Patiënten met deze tumoren hebben een slechte prognose. Na vijf jaar is nog maar 50 tot 60 procent van deze patiënten in leven: ongeacht de behandeling.
Behandeling van invasieve tumoren gaat middels een grote operatie waarbij de blaas verwijderd wordt. Tijdens deze operatie wordt vervolgens een urinestoma aangelegd of een nieuwe blaas gemaakt Deze zogenaamde neo-blaas maakt de arts van een stuk dunne darm.
Het verwijderen van de blaas is een zware operatie met veel risico’s. Als een patiënt niet fit genoeg is voor een operatie, dan is bestraling eventueel gecombineerd met chemotherapie een alternatief. De keuze voor een neo-blaas of stoma gaat in overleg tussen patiënt en arts. In de regel krijgen 70-plussers een stoma.
De impact van zo’n operatie is groot. Met een stoma of een nieuwe blaas is je leven wel definitief veranderd. Voor een neo-blaas moet een patiënt kunnen katheteriseren (goede handfunctie) en ook weer opnieuw willen leren plassen en continent worden. Daarom is het belangrijk dat bij de behandeling van blaaskanker niet alleen de uroloog, maar ook een oncoloog en bestralingsarts betrokken zijn. Een gespecialiseerde verpleegkundige en seksuoloog zijn ook nodig.
Stoppen met roken
Bepaalde stoffen uit tabak komen tijdens het inademen in het bloed terecht en die scheid je vervolgens weer uit via de urine. Je plast op een dag maar een keer of vijf, dus die urine blijft een tijdje staan in de blaas. En dat is waarschijnlijk het moment dat de kankerverwekkende stoffen het blaasslijmvlies aantasten.
Om blaaskanker te voorkomen, is stoppen met roken dus cruciaal. Daarbij is het ook zinvol om te stoppen met roken als je diagnose hebt gekregen of behandeld bent voor blaaskanker. Patiënten die blaaskanker hebben en blijven roken, doen het slechter dan patiënten die stoppen.
Joost Boormans is uroloog en werkzaam in het Erasmus MC. In juni 2012 is het Blaaskankercentrum geopend. Een multidisciplinair initiatief van het Erasmus MC – Daniel den Hoed Oncologisch Centrum in Rotterdam. Het Blaaskankercentrum is voor patiënten met een agressieve vorm van blaaskanker. Verschillende specialisten die betrokken zijn bij de behandeling van blaaskanker bundelen er hun krachten.
