Uitgezaaide kanker. Wat dan?

Zijn er geen uitzaaiingen, dan wordt direct gekozen voor een behandeling om de kans op uitzaaiingen (metastases) zo klein mogelijk te maken. Op het moment dat kanker ontdekt wordt, kunnen er al microscopisch kleine uitzaaiingen zijn die dan nog niet zichtbaar zijn. Wordt hier niets aan gedaan, dan komen deze vaak pas (jaren) later aan het licht.

Herkomst uitzaaiing

Als blijkt dat de ziekte wél al is uitgezaaid, dan is het voor de behandeling belangrijk om te weten waar de uitzaaiing oorspronkelijk vandaan komt. Als artsen dat weten, weten ze ook welke medicijnen ingezet moeten worden. Stel dat de kanker begonnen is in de prostaat en zich heeft uitgezaaid naar de botten, dan wordt de patiënt behandeld voor prostaatkanker. De medicijnen die de kankercellen van de oorspronkelijke tumor bestrijden (in de prostaat), hebben namelijk ook effect op de kankercellen van de uitzaaiingen (in de botten). De uitzaaiingen worden als het ware mee-behandeld. Verwarrend voor veel patiënten en hun naasten: in dit geval spreken artsen niet van ‘botkanker’, maar nog steeds alleen van ‘prostaatkanker’. De tumor is immers niet in het bot ontstaan, maar in de prostaat. Er wordt alleen gesproken van botkanker als de kanker oorspronkelijk in het bot is ontstaan.

Soms is het niet mogelijk om vast te stellen wat de oorspronkelijke tumor is. Bij ongeveer tweeduizend patiënten per jaar blijft onduidelijk wat de bron is van hun uitgezaaide kanker. Daardoor is ook niet bekend of de patiënt behandeld moet worden voor bijvoorbeeld borstkanker of longkanker. Dat maakt de vooruitzichten voor deze patiënten slecht.

Meestal ongeneeslijk

Bij sommige soorten kanker kunnen uitzaaiingen helemaal verdwijnen. Een voorbeeld is zaadbalkanker; uitzaaiingen hiervan kunnen door chemotherapie vaak verdwijnen. Ook bij uitgezaaid melanoom (een vorm van huidkanker) zijn recent dankzij nieuwe medicijnen zeer bemoedigende resultaten behaald. Uitzaaiingen in de lever, en een enkele uitzaaiing in de long, kunnen soms chirurgisch helemaal verwijderd worden.

Maar meestal betekenen uitzaaiingen dat de ziekte niet meer te genezen is. De meeste behandelingen zijn daarom ‘palliatief’. Ze zijn bedoeld om het leven te verlengen en zo prettig mogelijk te houden. Afhankelijk van de agressiviteit van de ziekte kan een behandeling de groei van uitzaaiingen maanden tot (vele) jaren onderdrukken.

Mogelijkheden

Uitzaaiingen kunnen zoals gezegd soms operatief worden weggehaald. Soms kunnen ze alleen kleiner worden gemaakt, bijvoorbeeld met chemotherapie of bestraling. Pijn kan hierdoor minder worden. Chemotherapie wordt vaak gegeven als er op meerdere plaatsen in het lichaam uitzaaiingen zijn. Bij uitzaaiingen in de botten worden vaak medicijnen voorgeschreven die de botafbraak remmen en het kalkgehalte in het bloed verhogen. Verder kan een radioloog botcement in de rugwervels spuiten om deze te verstevigen en inzakken te voorkomen.

Ook hormonale therapie, bestraling en zogeheten ‘doelgerichte therapie’ worden vaak toegepast. Afhankelijk van het type kanker zijn combinaties van behandelmethoden mogelijk. Voor verschillende typen kanker, zoals melanoom, wordt gewerkt aan een vaccin om de ziekte te voorkomen of zelfs genezen. Voor welke behandeling gekozen wordt, is afhankelijk van de conditie van de patiënt, eventuele andere ziektes en van zijn of haar wensen. Dit geldt nog eens in het bijzonder voor patiënten met een zeer hoge leeftijd. Naar de vraag hoe uitgezaaide kanker bij hen het best behandeld kan worden, is meer onderzoek nodig, vindt onder andere het KWF.

Chronische ziekte?

Kan kanker een chronische ziekte worden? “In de toekomst waarschijnlijk wel”, zegt Peter Friedl, celbioloog en hoogleraar aan het Radboud Universitair Medisch Centrum in Nijmegen. Friedl kreeg een subsidie van 1,5 miljoen euro voor zijn onderzoek naar experimentele behandelingen bij kankercellen. “We begrijpen steeds beter hoe losgeraakte kankercellen tot een nieuwe tumor leiden. Dat ‘lukt’ slechts een op de honderd van die losgeraakte cellen; de andere 99 gaan dood. Die ene cel kun je vergelijken met een dier dat in de rivier valt – de bloedbaan – en dat erin slaagt om ergens weer aan de kant te klimmen en daar voedsel te vinden. Daarvoor zijn acht of negen stappen nodig. We begrijpen ze nog niet allemaal, maar we zijn goed op weg.”

Het mooist zou zijn als patiënten al in het begin van de behandeling een medicijn kunnen krijgen dat bepaalde stappen in het uitzaaiing-proces blokkeert. Maar dat is volgens Peter Friedl echt nog toekomstmuziek. Voorlopig verwacht hij vooral veel van nieuwe combinaties van bestaande vormen van radio-, chemo- en immunotherapie. Daardoor zullen patiënten steeds langer blijven leven, en zullen ook steeds meer patiënten helemaal genezen.

Behandelingen

Wat houden de verschillende behandelingen in?

• Hormonale therapie: Sommige hormonen in het lichaam maken dat kankercellen makkelijker groeien of uitzaaien. Hormoontherapie verhindert dit.
• Bestraling: Plaatselijke behandeling die kankercellen vernietigt. De omliggende gezonde cellen worden zoveel mogelijk gespaard.
• Doelgerichte therapie: Kent verschillende vormen. Een voorbeeld: kleine moleculen kunnen signalen in de kankercel blokkeren, waardoor de cel zich niet meer kan delen of doodgaat.
• Immunotherapie: Medicijnen die een afweerreactie tegen kankercellen stimuleren. Hierdoor kunnen de kankercellen zich niet meer delen. Voor deze therapie zijn veel nieuwe medicijnen in ontwikkeling.