Ongeveer tienduizend mensen in Nederland spreken een compleet andere taal dan de meeste van ons gewend zijn: gebarentaal. Bij gebarentaal, het woord zegt het al, worden gebaren gebruikt om met elkaar te communiceren.
Een woord is opgebouwd uit klanken en lettergrepen. Dit geldt ook voor gebaren: ze worden opgebouwd uit losse onderdelen. Niet alleen de handvorm en handbeweging is belangrijk. Ook de mimiek van het gezicht en de lichaamshouding bepalen de betekenis van een gebaar.
Eén gebaar voor veel woorden
Voor vrijwel elk begrip bestaat een gebaar, maar het is niet zo dat elk woord een gebaar kent. Het is, met andere woorden, nooit een één-op-één relatie. Zo is er bijvoorbeeld één gebaar voor 'iemand die heel ondeskundig is' en één gebaar voor 'iemand die telkens maar niet wil luisteren'.
Waar je in gebarentaal maar één gebaar nodig hebt voor een uitdrukking, heb je in de gesproken taal soms meerdere woorden nodig. Andersom komt ook voor.
Spreekwoorden en gezegdes
Gebarentalen kennen ook spreekwoorden en gezegdes. In gebarentaal worden gezegdes gebruikt die een vertaling zijn van een gezegde uit gesproken taal.
Er zijn wel een paar gezegdes die net even anders worden vertaald. Bijvoorbeeld 'Het ene oor in, het andere oor uit' wordt 'Het ene oog in, het andere oog uit'. Dit komt doordat het gesproken gezegde doven niks zegt; ze kunnen immers niets horen! Bovendien zijn dove mensen heel visueel ingesteld.
Ook bestaan er uitdrukkingen in gebarentaal, die in gesproken vorm niet bestaan.
Nieuwe gebaren
Als er voor een woord of begrip nog geen gebaar bestaat, wordt een nieuw gebaar bedacht. Soms wordt hiervoor van het handalfabet gebruikgemaakt. Dit is een verzameling gebaren waarmee letters van een alfabet worden uitgebeeld.
Volgens deskundigen komt bij het ontstaan van een nieuw gebaar vaak meer logica kijken dan bij het ontstaan van een nieuw woord. Sommige nieuwe gebaren worden door het Nederlands Gebarencentrum gestandaardiseerd. Dit is vergelijkbaar met het opnemen van een woord in het woordenboek.
Muziek tolken
Wie denkt dat gebarentaal alleen gebruikt wordt voor praktisch gebruik, heeft het mis. Volgens deskundigen is het tolken van muziek heel populair. Zo is Idols-kandidate Hind al vele malen getolkt. Ook toneel en andere culturele uitingen worden steeds vaker getolkt.
Deskundigen vinden echter dat er meer moet worden getolkt. Voor jonge dove kinderen zouden ouders al een gebarentolk in kunnen zetten. Dit wordt gewoon door de overheid gefinancierd. Sowieso zouden meer tv-programma's tolken kunnen gebruiken.
Niet universeel
Elk land kent zijn eigen gebarentaal. Daarnaast kunnen er ook regionale varianten bestaan, vergelijkbaar met de gesproken dialecten. Voorbeelden van landelijke gebarentalen zijn NGT (Nederlandse GebarenTaal) en ASL (American Sign Language). Deze landelijke gebarentalen noemen we gestandaardiseerde talen.
Er bestaat geen universele gebarentaal die door iedere dove gebruikt en begrepen wordt. Pogingen om zo'n taal te ontwikkelen, zijn volgens deskundigen gedoemd te mislukken. Gebarentaal is een levende taal die zich ontwikkelt, beïnvloed door cultuur. Een universele taal zou heel kunstmatig worden en daarom weinig gebruikt worden.
In het buitenland
Gebarentalen kunnen, net als gesproken talen, per land verschillen, zowel in gebaren (woordenschat) als grammatica. Het is wel zo dat de overeenkomst tussen de nationale gebarentalen groter is dan tussen de overeenkomstige gesproken talen.
Dit wordt veroorzaakt door het feit dat bepaalde gebaren iconisch zijn. Bijvoorbeeld het gebaar voor 'eten', dat iedereen ter wereld wel zal herkennen, horend of doof.
Gebaren zijn verder vaak visueel logisch, waardoor ze herkenbaar zijn. Daarmee is niet gezegd dat gebarentaalgebruikers uit verschillende landen elkaar zomaar kunnen 'verstaan'!
Bij internationale contacten wordt vaak ASL gebruikt. Dit komt doordat er in de wereld relatief gezien veel ASL-gebruikers zijn. Dit is vergelijkbaar met het Engels; heel veel mensen spreken tenminste een paar woorden Engels.
Doven leren echter niet standaard ASL naast hun 'moedertaal'. Ze kunnen ervoor kiezen zich in ASL te verdiepen, voordat ze een bezoek aan het buitenland brengen.
