Hart- en vaatziekten zijn geen mannenkwaal

Dat hart- en vaatziekten een ‘oudemannenkwaal’ zijn, is een hardnekkige mythe. Er overlijden juist meer vrouwen dan mannen aan. De statistieken liegen niet: in Nederland gaan dagelijks 60 vrouwen en 52 mannen dood aan een hartinfarct of een beroerte. Hart- en vaatziekten zijn bij vrouwen zelfs doodsoorzaak nummer één. Van de Europese vrouwen overlijdt 42 procent binnen een jaar na een hartinfarct, van de mannen 24 procent.

Een verklaring van het hogere sterftecijfer onder vrouwen is dat vrouwen bij een hartinfarct minder vaak dan mannen op tijd de juiste diagnose en de juiste behandeling krijgen. Hoe komt het toch dat dokters zoveel hartinfarcten bij vrouwen missen?

“Hartkwalen openbaren zich bij de vrouwelijke sekse niet altijd hetzelfde als bij mannen. Ze worden daarom nogal eens verkeerd ingeschat”, weet cardioloog Angela Maas. Zij zette in 2003 een hart- en vaatspreekuur op bij de Isala Klinieken in Zwolle om de screening van vrouwen van 40-plus te verbeteren. “Artsen zijn niet geschoold in het herkennen van de grote verschillen tussen mannen en vrouwen op het gebied van hart- en vaatziekten. Hun kennis is vooral gebaseerd op onderzoek bij mannen, want vrouwen zijn veel minder vertegenwoordigd in wetenschappelijk onderzoek.”

In de richtlijnen voor artsen staan de klachten beschreven die mannen hebben bij slagaderverkalking en een hartinfarct, zoals pijn op de borst. Angela Maas: “Maar de hartklachten waarmee een vrouw bij de dokter komt, kloppen dikwijls niet met het boekje. Vrouwelijke klachten zijn bijvoorbeeld kortademigheid, oververmoeidheid, ernstige slaapproblemen, duizeligheid of hartkloppingen. Klachten die bovendien soms al jarenlang hebben voortgesudderd. Artsen doen deze vrouwelijke klachten vaak af als gezeur. Ze benoemen deze als vage klachten of klachten die horen bij de overgang of stress. Maar het zíjn geen vage klachten. Het zijn klachten die juist bij vrouwen passen.”

Herken de symptomen

Waarom zijn hartklachten bij vrouwen zoveel vager dan bij mannen? Angela Maas: “Het proces van slagaderverkalking, het dichtslibben van de slagaderen, verloopt op middelbare leeftijd bij vrouwen anders dan bij mannen. Bij mannen ontwikkelt zich een vernauwing in de slagaderen, die de slagader op den duur afsluit. Bij vrouwen verloopt dit proces veel diffuser en langzamer, doordat de slagaderverkalking zich verspreidt over de hele vaatwand. Het bloedvat wordt over de hele linie nauwer. Dit resulteert in vagere klachten dan de klassieke pijn op de borst.”

Veel artsen herkennen dus de typisch vrouwelijke symptomen niet. Ook veel vrouwen zelf hebben niet in de gaten wat er aan de hand is. Maas: “Mannen zijn eerder geneigd om naar de dokter te gaan, vrouwen interpreteren hun klachten vaker zelf. Ze wijten hartklachten meestal aan spanning of drukte, omdat ze hun eigen symptomen niet kennen en zich niet realiseren hoe vaak een hartinfarct bij vrouwen voorkomt. Bovendien wachten ze vaak te lang voordat ze naar de dokter gaan, want ze willen niet zeuren. En áls ze dan eindelijk gaan, heeft de dokter vaak ook niet in de gaten wat er speelt. Het gevolg: vrouwen komen na een hartinfarct gemiddeld een half uur tot enkele uren later het ziekenhuis binnen dan mannen.”

Neem je klachten serieus

Is het niet eens tijd voor een landelijke voorlichtingscampagne? “Daar lijkt het nog te vroeg voor. Er moet eerst meer onderzoek worden gedaan”, vindt Ank van Drenth, arts bij de Hartstichting. “Er zijn verschillen tussen de symptomen van een hartinfarct bij mannen en vrouwen, maar er is ook nog veel onbekend. In welke mate draagt de menopauze bijvoorbeeld bij aan hart- en vaatziekten? Bovendien hoeven deze atypische symptomen niet altijd te duiden op een hartziekte; vermoeidheid kan bijvoorbeeld ook andere oorzaken hebben. Wij moeten voorkomen dat vrouwen zich door massamediale campagnes onnodig ongerust maken.
Dat kan niet de bedoeling zijn.”

De Hartstichting wil vrouwen bewust maken van hun risicofactoren. Ank van Drenth: “Die zijn nagenoeg niet anders dan bij mannen. Wie denkt als vrouw geen risico te lopen op hart- en vaatziekten, heeft het ook mis. Neem je klachten altijd serieus.”

Ook artsen moeten meer gespitst zijn op de risicofactoren bij vrouwen, vindt cardioloog Angela Maas. “Bij vrouwen worden risicofactoren als hoge bloeddruk nogal eens ten onrechte toegeschreven aan stress of de overgang. Heb je een hoge bloeddruk gehad tijdens de zwangerschap, dan is dat een voorbode voor het krijgen van hart- en vaatziekten: je hebt twee- tot vijfmaal zoveel kans daarop. Maar er is geen enkele cardioloog die hiernaar vraagt, want het staat niet in de richtlijnen.”

Toch kan er ook een technische verklaring zijn waarom vrouwen niet altijd de juiste diagnose krijgen: de methoden voor diagnose blijken bij vrouwen niet altijd te werken. Ank van Drenth: “Bij een inspanningstest zie je bij mannen meteen: dit gaat niet goed. Maar bij vrouwen zijn lang niet altijd afwijkingen te zien, terwijl er wel degelijk iets mis kan zijn met hun hart. Zo’n inspanningstest is blijkbaar niet altijd geschikt om de diagnose bij vrouwen goed te stellen. Waarom niet? En hoe kan dat beter? Dat verdient dus ook nader onderzoek.”

Laat je niet afschepen

Eén ding is duidelijk: om de sterftecijfers naar beneden te brengen zullen de klachten bij vrouwen serieuzer moeten worden genomen. Door de dokters, maar ook door vrouwen zelf. “Bij vermoeidheidsklachten, kortademigheid, duizeligheid, slapeloosheid, hartkloppingen of pijn op de borst moet je naar de dokter”, zegt cardioloog Angela Maas. “Als het niet aan je hart ligt, is er soms gewoon geen verklaring voor je klachten. Maar een arts moet er wel goed naar hebben gekeken. De arts moet opties kunnen voorleggen: het kan dit of dat zijn. Je moet geruststelling krijgen die ergens op is gebaseerd. Laat je niet afschepen met: het is niks. Als de dokter het niet begrijpt, moet je naar een ander adres.”