Kou: 7 vragen over rillen en trillen

1. Waarom rillen we als het koud is?

Omdat het lichaam zich kan warm rillen. Het rillen gebeurt doordat spieren – buiten onze wil om – in actie komen. Daarmee leveren ze warmte. Het lichaam kan met heftig rillen tot vier keer zoveel warmte maken als in rust. Maar meestal wacht je niet tot je warm gerild bent en trek je na de eerste rillingen iets warms aan.

2. Hoe lang kun je rillen?

Een gezond mens kan urenlang rillen en warmte maken. Maar op een gegeven moment is de energie om te bewegen op: het rillen stopt. Daarna koelt het lichaam ineens veel sterker af dan tijdens het rillen.

3. Wie rillen slecht?

Mensen die alcohol hebben gedronken, want alcohol remt het rillen. Ook verzwakte, zieke mensen rillen minder krachtig. Baby’s hoeven niet te rillen: zij hebben een laag vet rond de ruggenwervels waarmee ze warmte kunnen maken. Die vetlaag hebben ze soms hard nodig, want baby’s verliezen sneller lichaamswarmte dan volwassenen. Dat komt doordat baby’s naar verhouding een groter huidoppervlak hebben ten opzichte van het lichaamsgewicht. En via de huid raak je veel warmte kwijt.

4. Wanneer dreigt onderkoeling?

Van onderkoeling spreekt men als de lichaamstemperatuur onder de 35°C komt. Zakt de temperatuur onder de 30°C, dan ontstaat levensgevaar doordat het hart heel snel en onregelmatig gaat kloppen (fibrilleren). Onderkoeld raken kan in de regen of koud water binnen enkele uren gebeuren. Maar zelfs bij een ernstige onderkoeling kan het slachtoffer nog volledig herstellen. Zwemmen in koud water kan al na een paar minuten heel moeilijk worden, waardoor verdrinking dreigt.

In 'droge' kou gaat het afkoelen veel langzamer dan in vochtig weer. Onderkoeling overkomt mensen in Nederland gek genoeg in de zomer vrijwel net zo vaak als in de winter. Dat komt omdat je sneller onderkoeld raakt als je nat bent. Water geleidt lichaamswarmte namelijk 25 keer zo goed als lucht. In de zomer doen meer Nederlanders aan watersport dan in de winter. Kennelijk onderschatten mensen hoe snel ze afkoelen wanneer ze op het water nat zijn geworden, of wanneer ze natgeregend zijn.

5. Wanneer dreigt bevriezing?

Als het erg hard vriest én hard waait, kan onbedekte huid al binnen enkele minuten bevriezen. Wind zorgt ervoor dat afkoeling sneller gaat. Het effect van kou en wind samen wordt 'wind chill' of gevoelstemperatuur genoemd. Zodra weerberichten waarschuwen voor lage gevoelstemperaturen is het heel belangrijk de huid goed te bedekken. Denk ook aan de ogen: bescherm ze met een bril. Het bevriezen voel je niet. Je kunt het best goed kijken naar de kleur van de huid. Wit worden geeft het begin van bevriezing aan.

6. Welke ziekten komen meer voor bij kou?

Griep en verkoudheden. Dat komt voornamelijk doordat mensen dan vaak met anderen in één ruimte verblijven en zo sneller virussen verspreiden. Als je vanuit warmte de kou in stapt, knijpen de bloedvaten van de huid dicht. Dat kan het hart zwaar belasten en hartkramp (angina pectoris) veroorzaken. Bij mensen met astma kan kou de symptomen verergeren.

7. Overlijden bij kou meer mensen?

Ja, bij koud weer overlijden meer mensen dan bij 17°C, de dagtemperatuur waarbij de minste mensen overlijden. Bij -5°C is de sterfte ongeveer 10 procent hoger dan het gemiddelde. De sterfte in de kou treedt niet direct op. Pas na een paar dagen is er een piek, maar de sterftepiek tijdens de kou wordt niet volledig gecompenseerd. Dus het is niet zo dat de mensen alleen wat eerder overleden. Door kou nemen vooral de sterfgevallen ten gevolge van hart- en vaatziekten en longziekten toe.