Over flitslichtherinneringen en deja vu
Je hersenen zijn geen computer die klakkeloos alle informatie opslaan. Sommige gebeurtenissen worden niet onthouden, andere juist weer heel levendig. Je herinnert je soms zelfs dingen die niet eens gebeurd zijn. Wat gebeurt er toch allemaal in je hoofd? We verklaren vier bijzondere verschijnselen van het geheugen.
Er is een grote kans dat je nog precies weet waar je was toen je hoorde van de aanslag op de Twin Towers. Of wat je deed op het moment dat Pim Fortuyn of president Kennedy vermoord werden.
Flitsherinneringen
Je kunt het je nog in geuren en kleuren voor de geest halen. Dat is vreemd, want waarschijnlijk weet je niet meer wat je deed op een willekeurige lentedag in 2005. Omdat dit zulke heldere herinneringen zijn, worden ze 'flitslichtherinneringen' genoemd.
Er zijn twee belangrijke redenen waarom deze herinneringen zo op je netvlies gebrand staan. Ten eerste heb je ze vaak herhaald. Nog altijd lees je artikelen over de aanslagen in New York en telkens word je onbewust herinnerd aan 11 september.
Waarschijnlijk heb je het er ook vaak over gehad met anderen; waar je was en wat je deed. Kortom, je denkt er vaker aan dan aan een 'normale' dag. De andere reden is dat er grote emoties bij kwamen kijken. Omdat je ontdaan was over de aanslag, blijft het je beter bij. Dit komt door een stofje wat in je brein wordt vrijgemaakt bij heftige gevoelens.
Déjà vu
Soms heb je zomaar ineens, midden op de dag, het gevoel dat je die situatie eerder hebt meegemaakt. Echt voorspellen kun je het niet, maar alles wat er gebeurt, voelt vreemd vertrouwd. Het duurt een paar tellen en zo gauw je er op gaat letten, is het al weg. Het is een zogenaamde déjà vu. Dit is Frans voor 'eerder gezien'.
Er werd een poos gedacht dat het herinneringen waren uit een vorig leven of dat je per ongeluk iets herhaalt wat je een keer eerder hebt gedaan. Maar als je expres twee keer hetzelfde doet, krijg je geen déjà vu.
Hoe het precies werkt, is nog steeds niet duidelijk. Maar tegenwoordig wordt gedacht dat je bij een déjà vu niet zo geconcentreerd bent. Je hersenen werken even op een wat lager niveau. Hierdoor zie je dingen niet zo helder en kleurrijk als normaal en lijkt wat je meemaakt op een vage herinnering.
Valse herinneringen
Het geheugen wordt vaak gezien als een bibliotheek. Herinneringen zijn vastgelegd, af en toe neem je een boek van de plank en blader je daar in, maar het geheugen wordt nooit meer herschreven. Maar in werkelijkheid wordt het geheugen wél herschreven.
Hoewel je je beelden nog zo levendig voor de geest kan halen, hoeft het niet te zijn wat er werkelijk is gebeurd. Herinneringen zijn in beweging, ze kunnen telkens weer een beetje veranderen. Als je bijvoorbeeld vraagt aan mensen hoe ze elkaar hebben ontmoet, verschillen de twee verhalen vaak. Terwijl ze er allebei toch echt zelf bij waren.
Herinneringen aanpraten
Voor therapeuten betekent dit dat ze erg moeten uitkijken. Zij kunnen patiënten per ongeluk valse herinneringen aanpraten. Met hun witte jas en hun diploma's aan de muur komen ze erg geloofwaardig over op patiënten.
Een voorbeeld. In de jaren '80 waren er ineens een heleboel kinderen in het Groningse dorp Oude Pekela die geloofden dat ze werden misbruikt door pedofielen verkleed als clown. Deze ideeën kregen ze van de therapeuten die suggestieve vragen stelden: "Het was zeker een man in een clownspak?" Uiteindelijk bleek het hele verhaal onwaar. Maar de kinderen herinnerden het zich alsof het echt gebeurd was.
Geur en herinneringen
Geuren kunnen levendige herinneringen naar boven brengen. De typische reuk van bijvoorbeeld zaagsel, mottenballen of pijptabak kunnen allemaal prikkels zijn voor gedachten aan een bepaald persoon of een specifiek moment.
Vaak zijn deze herinneringen al heel oud, uit je vroege kindertijd. Reden hiervoor is dat sommige aroma's in je volwassen leven verdwijnen, zoals bijvoorbeeld de geur van warme havermoutpap of het parfum van je grootmoeder. Maar de herinnering eraan blijft bestaan. Zo gauw je deze luchtjes weer ruikt, voeren je herinneringen je jaren terug.
Vaak brengen geuren alleen een sfeer met zich mee. Woorden om een reuk te omschrijven, zijn moeilijk te vinden. Dit komt waarschijnlijk doordat het centrum in de hersenen waar geuren worden verwerkt, dicht bij het gevoelscentrum ligt. Hierdoor wordt er aan de geur meteen een gevoelslabel gehangen. Om dit bij het spraakcentrum te krijgen, moet er een veel langere route worden afgelegd in ons brein, dus schieten de woorden vaak te kort.
