Alles over de coronavaccins

Alle vaccins uit de kopgroep zijn gericht op de stekels (spikes) van het coronavirus. Het zijn injecties voor in de spier. In deze grafiek staat hoeveel vaccins er in productie zijn en wanneer we ze kunnen verwachten. Maar deze schattingen zijn positief, want deskundigen verwachten dat het zeker tot de helft van 2021 zal duren voor wij in Nederland een coronavaccin kunnen halen. Er kan nog van alles misgaan bij het onderzoek, de goedkeuring, de productie en de verspreiding.

Getty Images

Bron grafiek: KNMV

Type: verkoudheidsvirus met een gen

Het ‘recombinante vector vaccin’ gebruikt een verzwakt virus. Meestal is dat een verkoudheidsvirus, van dieren of van mensen. Virussen zijn gemaakt om te besmetten, dus ook dit virus zal binnendringen in onze cellen. In het virus zit een stukje erfelijk materiaal dat codeert voor de coronastekels. Gevolg: onze eigen cellen gaan de eiwitten van die stekels maken en daar treedt ons afweersysteem tegen op. Hiermee krijgen we afweer tegen het hele coronavirus.

CanSino (China)

Het vaccin van CanSino is snel geregistreerd, maar alleen voor Chinese militairen. Het was ontworpen tegen ebola, en wordt nu dus getest bij corona. Het maakt gebruik van het ‘adenovirus 5’, dat ook bij mensen voor komt. Als je al immuun bent voor dit verkoudheidsvirus (net als 61% van de Europeanen), kan het vaccin minder goed werken. Vooral ouderen hebben het virus al een keer onder de leden gehad. De verwachting is dat dit vaccin daarom minder goed werkt bij ouderen. Er wordt nu een fabriek gebouwd om 100-200 miljoen doses per jaar te kunnen produceren.

Begin 2021 is het klaar voor het grote publiek.

Universiteit van Oxford / Astra Zeneca (Groot Brittannië/Zweden)

Deze wetenschappers werkten al aan een vaccin tegen MERS. Van daaruit hebben ze een coronavaccin ontwikkeld. Ze gebruiken ook een adenovirus, maar niet een dat bij mensen voorkomt, maar bij apen. Daardoor worden minder problemen verwacht, dan bij het CanSino vaccin.

Toch zijn er wat tegenslagen geweest met dit vaccin. Bij onderzoek bij apen bleek er toch coronavirus uit de neus te komen. Juist een plek waar het besmettingsgevaar groot is. In september werd het fase-drie-onderzoek stopgezet, vanwege een (mogelijke) ernstige bijwerking. Het onderzoek is nu weer opgestart, maar nog niet in Amerika.

De Europese Commissie heeft 300 miljoen doses gekocht van dit vaccin, met een optie voor nog eens 100 miljoen. De Europese registratieautoriteiten EMA zijn al begonnen met de eerste stappen van de registratie van het vaccin.

In november 2020 is het klaar voor ‘noodgebruik’.

Janssen Pharmaceutical Companies (Nederland/Verenigde Staten)

Dit vaccin was oorspronkelijk bedacht tegen ebola. Het is onder leiding van de Nederlandse tak van het bedrijf in Leiden verder ontwikkeld tot coronavaccin. Er is slechts één prik nodig, in plaats van twee, dat is een voordeel van dit vaccin, want niet alle mensen hoeven een nieuwe oproep te krijgen. In september is een onderzoek met 60.000 kandidaten begonnen. Voor dit vaccin zijn dure fabrieken nodig, die nu gebouwd worden. De Europese Commissie kocht 200 miljoen stuks, met een optie voor nog 200 miljoen.

Begin 2021 is het klaar voor het grote publiek.

Gamaleya research Institute (Rusland)

Dit vaccin met de naam ‘Sputnik V’ is volgens president Putin het eerste vaccin dat is geregistreerd voor algemeen publiek, ook al is het nog niet op grote schaal getest. De eerste onderzoeksresultaten van een klein onderzoek (76 deelnemers) in de Lancet leken positief, maar kregen veel kritiek over zich heen. Er zou met de cijfers zijn gerommeld. Er loopt nu een groter onderzoek onder 40.000 deelnemers. De vereniging van microbiologen is kritisch: ‘Het vaccin is nog maar nauwelijks getest in mensen, en momenteel wordt er zeer weinig van geproduceerd.’

Het is onbekend wanneer het klaar is voor het grote publiek.

Type: Stukjes van het coronavirus

De zogenaamde ‘subunit eiwitvaccins’ bevatten bepaalde stukjes van het coronavirus, samen met een middel dat het vaccin extra goed laat werken, oftewel een ‘adjuvans’. Die stukjes van het coronavirus worden gemaakt door gistcellen, bacteriën of zelfs planten en insectencellen (zie Novavax). Voordeel: het mechanisme wordt al langer gebruikt. Het hepatitis B vaccin heeft dit mechanisme en is al sinds 1981 op de markt.

Novavax (Verenigde Staten, Zweden)

Dit vaccin bestaat uit een eiwit van de stekel van het coronavirus gemaakt door insecten. Voordeel: dit vaccin wordt met name goed onderzocht bij 65-plussers. Een kwart van de kandidaten in een lopend Brits onderzoek bij 10.000 is ouder dan 65 jaar.

De Europese Commissie heeft het nog niet ingekocht, de Amerikaanse overheid al wel.

Februari 2021 is het klaar voor het grote publiek.

Type: Stukjes RNA of DNA inspuiten

Het werkingsmechanisme is bedrieglijk simpel: je spuit wat RNA of DNA in voor de stekel van het coronavirus en het menselijk lichaam gaat de stekels zelf aanmaken. Het immuunsysteem komt er vervolgens tegen in opstand. Nadeel: de vaccins moeten koel (-20 graden voor Moderna) tot zeer koel (-70 graden voor BioNtech) worden bewaard. Dat is lastig bij de distributie. Nog een nadeel: er zijn nog geen vaccins met de nieuwe RNA- of DNA -techniek op de markt, we weten dus nog weinig over de veiligheid of werkzaamheid.

Moderna (Verenigde Staten)

Moderna werkte al aan een vaccin tegen MERS. Vanuit die kennis wordt nu een coronavaccin ontwikkeld. President Trump hoopt met name dit vaccin voor de verkiezingen in november al op de markt te hebben. Dit vaccin heeft als voordeel dat het goed lijkt aan te slaan bij 60-plussers, wat niet bij alle vaccins zo is. Maar het onderzoek waaruit dit blijkt is erg klein. Moderna heeft de onderzoeken overigens pas vertraagd, om meer mensen te laten deelnemen uit groepen van etnische minderheden. Die waren ondervertegenwoordigd bij de onderzoeken.

De Europese Commissie heeft hier 80 miljoen doses van gekocht, met een optie op nog eens 80 miljoen.

Begin 2021 is het klaar voor het grote publiek.

BioNtech/ Fosun Pharma / Pfizer (Verenigde Staten/China/Duitsland)

BioNtech werkt al langer aan RNA-vaccins, niet alleen tegen infectieziekten, maar ook tegen kanker. Er lopen nu grote onderzoeken, met wel 43.000 deelnemers, onder wie chronisch zieken. Dit vaccin moet zeer koel (-70 graden) bewaard worden en is na ontdooien in de koelkast nog maar twee dagen houdbaar. Dat kan lastig zijn bij de verspreiding van het vaccin.

De Europese Commissie heeft 200 miljoen doses van dit vaccin besteld, met een optie voor 100 miljoen extra. De Europese registratieautoriteiten zijn al begonnen met de eerste stappen van de registratie van het vaccin.

In oktober 2020 is het klaar voor 'noodgebruik'.

(Tekst gaat verder onder de afbeelding)

Getty Images

Type: Inactief gemaakt virus

Dit is de klassieke vaccinatiemethode.  Het coronavirus wordt geïnactiveerd en in kleine hoeveelheid toegediend. Het immuunsysteem komt in opstand en bouwt afweer op tegen een nieuwe virusaanval. Nadeel is dat de productie gevaarlijk is, het lab moet aan hoge eisen voldoen, zodat het geen brandhaard wordt voor het coronavirus.

Sinovac (China)

Het Chinese private bedrijf Sinovac maakt het vaccin CoronaVac. Het vaccin was oorspronkelijk ontworpen tegen het SARS-virus uit 2003. De Chinese autoriteiten hebben CoronaVac al goedgekeurd, voor beperkte groepen, zoals mensen die in de zorg werken. Nog niet alle gegevens zijn bekend over de hoeveelheid antilichamen en de T-celactivatie door het vaccin, wat volgens deskundigen ook belangrijk is bij de bescherming tegen COVID. Wel is bekend dat het vaccin minder goed werkt bij ouderen. Zij hebben misschien een hogere dosis nodig. Voordeel van dit vaccin is dat het goed houdbaar is.

Eind 2020 is het klaar voor het grote publiek.

Sinopharm (China)

Het Chinese staatsbedrijf Sinopharm maakt twee coronavaccins, die allebei al in fase 3 zitten van het onderzoek. Het zijn  verzwakte coronavirussen, een beproefd werkingsmechanisme voor vaccins. De vaccins zitten in fase 3 en worden getest in Brazilië en de Arabische Emiraten. Deze landen hebben de Sinopharm vaccins voorlopig geregistreerd, als noodoplossing. Daar is veel kritiek op gekomen, want de onderzoeken lopen nog. Volgens het bedrijf hebben 350.000 mensen het vaccin al gehad. Aan de andere kant zou het ook veel doden en economische schade door het coronavirus kunnen voorkomen. Een lastig ethisch dilemma, aldus de microbiologen.

Eind 2020 is het klaar voor het grote publiek.

En Inovio en Sanofi/GSK dan?

De Europese Commissie heeft ook het Franse vaccin van Sanofi/GSK ingekocht, maar dit wordt nog niet getest bij grote groepen mensen. Het zit dus niet in de kopgroep. Ook het Inovio-vaccin zit niet in de kopgroep, omdat de grote onderzoeken niet zijn gestart, Het vaccin was supersnel gemaakt (binnen 3 uur na ontvangst van de genetische code van het virus), maar onderzoek bij mensen moet de werkzaamheid en veiligheid nog bewijzen, dus is het in dit overzicht niet meegenomen.

Kansrijke vaccins

De Wereldgezondheidsorganisatie WHO houdt de stand van het onderzoek naar de mogelijke coronavaccins bij. In dit fase-drie-onderzoek wordt het vaccin gegeven aan grote groepen mensen. Als het daarin veilig en werkzaam blijkt, volgens de Europese registratie-autoriteit EMA, mag het op de markt komen. De vereniging van microbiologen KNVM heeft ook een zeer informatief overzicht van de meest kansrijke vaccins.

Let op: dit artikel betreft (achtergrond)nieuws en is daarom sinds oktober 2020 inhoudelijk niet meer aangepast. Kijk voor actuele ontwikkelingen op de website van het RIVM.