Een paniekaanval: een beangstigende maar veelvoorkomende ervaring

Wat is een paniekaanval?

Als je een paniekaanval hebt, ervaar je plotseling een intense golf van angst en/of spanning. Je lichaam reageert hierop door een stresshormoon aan te maken. Dit hormoon heet adrenaline. Je lichaam doet dit zodat het eventeel snel kan reageren op een mogelijk gevaar.

De aanmaak van adrenaline heeft diverse lichamelijke gevolgen, zoals hartkloppingen, transpiratie en een versnelde ademhaling. Deze lichamelijke verschijnselen kunnen geen kwaad, maar kunnen je wel erg bang maken. Als je hierdoor in paniek raakt, kunnen de lichamelijke klachten erger worden, wat de paniek op zijn beurt opnieuw kan verergeren. Hierdoor kom je in een vicieuze cirkel terecht, waarin het erg lastig is om rationeel na te denken. Een paniekaanval kan een paar minuten tot anderhalf uur duren.

De oorzaken van een paniekaanval

Het is niet mogelijk om een of meerdere oorzaken aan te wijzen die noodzakelijkerwijs tot een paniekaanval zullen leiden. Een paniekaanval kan namelijk in verschillende situaties voorkomen. Het is wel mogelijk om een aantal situaties aan te duiden waarin een paniekaanval vaak voorkomt.

• Je komt in een gevaarlijke situatie terecht en schrikt daar zo erg van, dat dit een intense angst en spanning veroorzaakt. Een voorbeeld van een dergelijke situatie is het geval waarbij je een auto-ongeluk van dichtbij meemaakt en hier zo erg van schrikt, dat je niet meer weet wat je moet doen.
• Je denkt dat er sprake is van een gevaar en schrikt daar zo erg van, dat dit een intense angst en spanning veroorzaakt. Achteraf blijkt echter dat je je hebt vergist. Dit is bijvoorbeeld het geval als je na het horen van een geluid denkt dat er wordt ingebroken in je huis, maar achteraf blijkt dat je huisdier een vaas had omgestoten.
• Je bevindt je in een spannende situatie (zoals een toets of presentatie) en ervaart zenuwen. Deze zenuwen veroorzaken lichamelijke verschijnselen, zoals transpiratie of een snelle hartslag. Deze verschijnselen zijn volstrekt normaal, maar jij denkt onterecht denkt dat je een hartaanval krijgt of ernstig ziek bent.

De symptomen van een paniekaanval

Een paniekaanval kenmerkt zich allereerst door een intense ervaring van angst en spanning. Dit kan vervolgens tot de volgende lichamelijke klachten leiden.

• Je hart gaat sneller kloppen.
• Je gaat (hevig) transpireren.
• Je gaat trillen of beven.
• Je wordt misselijk.
• Je hebt het gevoel dat je onvoldoende lucht krijgt en gaat daardoor steeds sneller ademen.
• Je wordt duizelig.
• Je ziet minder scherp.
• Je ervaart pijn of een drukkend gevoel op de borst.
• Je krijgt last van maagklachten.

Deze lichamelijke klachten kunnen vervolgens tot (een verergering van de) paniek en angst leiden. Hierdoor kun je het volgende ervaren:

• Je bent bang om de controle over je lichaam te verliezen.
• Je bent bang om gek te worden.
• Je bent bang om dood te gaan.
• Je weet niet meer wat je moet doen.
• Je kunt niet meer helder nadenken.
• Je hebt het gevoel dat je de grip op de werkelijkheid verliest.
• Je wilt het liefste schreeuwen, huilen, vluchten of je verstoppen.

Hoe wordt de diagnose paniekaanval gesteld?

Om te beoordelen of je een paniekaanval hebt gehad, zal de (huis)arts, psycholoog of psychiater je een aantal vragen stellen over de genoemde symptomen. Als je vaker last hebt van paniekaanvallen, heb je mogelijk een paniekstoornis. De diagnose paniekstoornis mag enkel door een psycholoog of psychiater worden gesteld. De psycholoog of psychiater zal deze diagnose alleen stellen als een paniekaanval wordt gevolgd door een periode (van minimaal een maand) waarin

• Je je regelmatig zorgen maakt over het krijgen van een nieuwe paniekaanval
• Je je regelmatig zorgen maakt over de gevolgen van de vorige paniekaanvallen
• Je een gedragsverandering doormaakt. Dit is bijvoorbeeld het geval indien je openbare ruimten gaat vermijden om een nieuwe paniekaanval te voorkomen)

Risicofactoren en -groepen

Een paniekaanval kan iedereen overkomen. Er zijn echter wel omstandigheden die de kans op een paniekaanval vergroten.

• De kans op een paniekaanval is groter als je zeer vermoeid bent of veel last hebt van stress.
• De kans op een paniekaanval is groter als paniekaanvallen vaak voorkomen in je familie.
• De kans op een paniekaanval is groter als je (veel) gebruik maakt van stimulerende middelen, zoals cafeïne of drugs.
• De kans op een paniekaanval is groter als er grote veranderingen in je leven plaatsvinden.

De behandeling van een paniekaanval

Als je één keer een paniekaanval hebt gehad en hier verder geen last van ondervindt, is het in beginsel niet nodig om een behandeling te starten. Een behandeling is pas nodig als de paniekaanvallen vaker voorkomen en een grote invloed krijgen op je leven. Dit is bijvoorbeeld het geval als je constant bang bent voor een nieuwe paniekaanval (anticipatieangst) en je je gedrag hierop gaat aanpassen. Dit wordt ook wel een paniekstoornis genoemd. Een paniekstoornis wordt veelal behandeld door middel van cognitieve gedragstherapie. Ook kan de psycholoog (in overleg met de patiënt) antidepressiva voorschrijven.

Prognose

Een paniekaanval kan enkele minuten tot anderhalf uur duren. De lichamelijke klachten verdwijnen vanzelf en kunnen geen kwaad. Een behandeling is bij een enkele paniekaanval dus niet nodig. Als de patiënt last krijgt van een paniekstoornis, dient zo snel mogelijk te worden gestart met adequate therapie. Hoe eerder de behandeling kan worden gestart, hoe groter de kans op een snel herstel. Wanneer de stoornis wordt behandeld door middel van antidepressiva, is de kans 60 procent dat de patiënt na 6 weken paniekvrij is. Wanneer wordt gekozen voor cognitieve gedragstherapie is deze kans 40 tot 90 procent.