Glaucoom: wat is het en wat is er aan te doen?

Van de 40-plussers krijgt 2 procent glaucoom. De kans op de ziekte neemt licht toe bij het ouder worden. Van alle 80-plussers heeft 4 procent glaucoom. In 2003 hadden 96.700 mensen in Nederland de aandoening: 42.500 mannen en 54.200 vrouwen.

Wat gaat er mis?

Ongeveer de helft van de patiënten heeft een hoge oogboldruk. Daardoor sterft de oogzenuw af. Maar ook mensen met een normale oogdruk kunnen glaucoom krijgen als zij verhoogd gevoelig zijn voor oogdruk. Waarschijnlijk speelt een slechte bloedtoevoer naar de oogzenuw daarbij een rol. Niet iedereen met een hoge oogdruk krijgt ook glaucoom.

Wat is glaucoom?

Glaucoom is een ernstige oogaandoening waarbij de oogzenuw beschadigd raakt. De beelden die door de ogen worden gezien, bereiken de hersenen niet meer. Dit kan geleidelijk leiden tot slechtziendheid en uiteindelijk tot volledige blindheid.

Wat zijn de risicofactoren?

• Ouder zijn dan 40 jaar
• Erfelijkheid (als glaucoom in de familie voorkomt, heb je meer kans op deze oogziekte)
• Verhoogde oogboldruk
• Aziatische of Afrikaanse afkomst
• Ernstige bij- of verziendheid
• Gebruik van medicijnen als corticosteroïden (prednison)
• Vroeger oogletsel
• Roken
• Diabetes
• Hart- en vaatziekten

Heeft een oogtest zin?

Jawel. Laat je ogen vanaf je 40ste goed controleren bij de oogarts wanneer je een hoger risico hebt doordat glaucoom in de familie voorkomt. Met een oogdrukmeting en een onderzoek van de toestand van de oogzenuw en het gezichtsveld kan glaucoom in een vroeg stadium worden vastgesteld. Als dat gebeurt vóórdat de oogzenuw is beschadigd, kan dat je gezichtsvermogen redden.

Wanneer moet je naar de dokter?

In het beginstadium merk je weinig tot niets van glaucoom. De prilste verschijnselen zijn: vaker struikelen, tegen mensen of dingen aanlopen, of iets op de grond laten vallen en het dan niet meer kunnen terugvinden. Ook als je plotseling brokken maakt in het verkeer, moet de alarmbel afgaan. Hoe wordt het behandeld? Eenmaal ontstane schade door glaucoom aan het oog is niet meer terug te draaien. Wél kan de voortgang van de ziekte worden gestopt. In de meeste gevallen kan met oogdruppels de oogdruk worden verminderd. Als druppels niet goed werken, kan de oogdruk worden verlaagd met pilletjes, laserbehandeling of een operatie.

Je denkt dat je prima ziet

Hans Lemij (glaucoomspecialist bij Het Oogziekenhuis Rotterdam):"Glaucoom is de grootste onomkeerbare blindmaker ter wereld. Het is een griezelige aandoening: u merkt aanvankelijk niet dat u het heeft. In veel publicaties wordt verteld dat de symptomen kokerzien en blinde vlekken zijn, maar dat is niet juist. U kríjgt wel blinde vlekken, maar u ervaart ze niet als blinde vlek. Bij glaucoom sterft de oogzenuw langzaam af; de verbinding tussen oog en hersenen. De hersenen krijgen daardoor onvoldoende informatie binnen en gaan vervolgens die informatie zelf invullen. U denkt dus zelf dat u prima ziet. Bovendien heeft niet iedereen met glaucoom een te hoge oogdruk. Door die twee factoren wordt de ziekte vaak pas in een heel laat stadium ontdekt. Glaucoom is wel goed te behandelen, in die zin dat verdere verslechtering kan worden vertraagd of gestopt."

Grote stap gezet in het vroegtijdig ontdekken van glaucoom

Er worden wel grote stappen gezet in het onderzoek naar glaucoom. Zo zijn onderzoekers - waaronder Hans Lemij - zijn er, op initiatief van Het Oogziekenhuis Rotterdam, in mei 2022 in geslaagd om met behulp van artificial intelligence (AI) de diagnose 'glaucoom' 35 procent beter te stellen. Onderzoekers hebben een algoritme ontwikkeld waarmee niet-glaucoomspecialisten even goed glaucoom kunnen diagnosticeren als glaucoomspecialisten.Tot nu toe werd zelfs in een ontwikkeld en rijk land als Nederland in slechts 50 procent van de gevallen de juiste diagnose gesteld en een passende behandeling opgestart.

Computer leert glaucoom ontdekken

De onderzoekers vroegen zich af of het mogelijk zou zijn om een computer te 'leren' om aan de hand van een (fundus) foto van het oog glaucoom goed genoeg te ontdekken. Hiermee zou grootschalige screening op glaucoom mogelijk worden en daarmee blindheid en slechtziendheid door glaucoom wereldwijd bij vele mensen worden voorkomen. Het project startte met het opzetten van een fotodatabase. Fundusfoto’s van ruim 110.000 ogen van mensen van diverse etniciteit - een representatieve mix van de wereldbevolking -  werden beoordeeld. Na intensieve scholing werden 20 optometristen/oogartsen uit binnen- en buitenland geselecteerd om de foto’s één-voor-één te labelen met 'glaucoom', 'geen glaucoom' of 'niet te beoordelen'.

Een AI-challenge

De volgende stap was om een algoritme te bouwen op basis van deze fundusfoto’s. In samenwerking met de afdeling Artificial Intelligence van de Universiteit van Amsterdam werd begin 2022 een challenge georganiseerd. De winnende groep bereikte een diagnosepercentage van 85 procent om glaucoom te herkennen, ongeacht etniciteit en ongeacht de gebruikte funduscamera. Dat is net zo goed als een glaucoomspecialist dat zou doen.

In China werd eerder een traject opgestart en werd een algoritme gebouwd voor het opsporen van glaucoom. Echter, de studie uit China was gebaseerd op Chinese ogen en de AI bleek onvoldoende te presteren op niet-Chinese ogen.

Hoe nu verder?

Het algoritme blijkt uit onderzoek breed en laagdrempelig inzetbaar. Volgende stap is deze opgedane kennis breder te verspreiden en te implementeren. Hans Lemij : "Toen Koen (Vermeer, adviseur bij het Rotterdams Oogheelkundig Instituut - red.) en ik zo’n drie jaar geleden met dit project startten hadden we een droom. Een droom dat we een manier zouden vinden om glaucoom beter te diagnosticeren en hiermee voor veel mensen mogelijk blindheid kunnen voorkomen. Als de diagnose eenmaal is gesteld, zijn de meeste glaucoompatiënten namelijk met medicijnen goed te behandelen. Wellicht dat iedereen in de toekomst jaarlijks bij de opticien een foto kan laten maken van zijn of haar ogen en binnen 5 minuten weet of hij of zij mogelijk glaucoom heeft. Want zo makkelijk zou dit met deze ontwikkeling in de toekomst kunnen zijn. En niet alleen in Nederland, maar overal ter wereld."

Goed voor de ogen

De kans op slechtziendheid en blindheid door glaucoom kun je zelf eenvoudig verkleinen.

• Laat je ogen geregeld controleren. Zeker als er risicofactoren zijn voor glaucoom is het een must om de ogen regelmatig te laten controleren. Ga je plotseling minder scherp zien? Laat je ogen dan altijd meteen nakijken. 
• Rook niet. Roken is een van de grootste risicofactoren voor glaucoom.