Chronische pijn? Bewegen kan helpen

“Soms komen hier mensen binnen strompelen die al heel lang pijn hebben. Als ze dan toch gaan bewegen, kunnen ze vaak wél weer naar de winkel wandelen of voorzichtig hun sport oppakken”, vertelt Judith Klopper, fysiotherapeut en oprichter van Fysiotechnique in Amsterdam. Een deel van haar patiënten heeft langdurig pijnklachten. Het is haar missie om hen weer op een natuurlijke manier te laten bewegen. Dit blijkt een groots effect te hebben.

Bang om te bewegen

Langdurige, of chronische pijn komt veel voor, circa 3,5 miljoen Nederlanders en bijna 3 miljoen Belgen kampen ermee. Je spreekt van chronische pijn als deze langer dan drie maanden aanhoudt, ook nadat de acute aanleiding verdwenen is. De oorzaak is niet altijd te achterhalen, zeker omdat de oorspronkelijke klacht dus al weg kan zijn. Pijnstillers werken vaak niet.

Mensen die last hebben van langdurige pijn kunnen bang worden om te bewegen. Uit angst dat de pijn erger wordt belasten ze bepaalde lichaamsdelen niet. Zo bewegen ze minder dan eerst, terwijl dat misschien wel het beste medicijn is. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat mensen met chronische pijn die regelmatig bewegen er minder last van krijgen. Ook uit recent onderzoek van de KU Leuven en de Universiteit van Maastricht naar een chronische pijnaandoening aan voeten of handen na een verzwikking, verwonding of operatie. Deze mensen hebben naast pijn ook zwellingen en verkleuringen van de huid. Vaak stoppen ze het aangedane lichaamsdeel te bewegen. Maar patiënten die worden aangemoedigd om hun pijnlijke hand of voet wél te bewegen, voelen zich aanzienlijk beter. De onderzoekers concluderen dan ook: bewegen helpt. Niet bewegen kan de pijn erger maken.

Op het verkeerde been

Ook Judith Klopper ziet in haar praktijk dat mensen door pijn huiverig worden om te bewegen. Dat is niet zo gek omdat er vaak een acute aanleiding is geweest. “Als je bijvoorbeeld door je enkel gaat, beschermt het pijnsignaal je lichaam: pas op, even niet belasten. Als je rust neemt gaat het na verloop van tijd vaak vanzelf beter. Soms moet je even geholpen worden, bijvoorbeeld door een fysiotherapeut, daarna is het over.

Blijft je lichaam toch een pijnsignaal geven, dan is het goed om te kijken wat daarachter zit. In mijn praktijk zie ik dat mensen door pijn hun lichaam verkeerd gaan belasten. Of dat ze bewegingen ontwijken, vaak onbewust, uit angst voor pijn. Dit verstoort de communicatie tussen het brein en, in dit voorbeeld, de enkel. De pijn verandert van een prikkel die zegt: hier is acuut iets aan de hand, in een prikkel die doorgeeft: hier is iets aan de hand, want ik krijg niet dezelfde informatie die ik vanuit de andere voet krijg. Door die andere belasting denkt het brein dat er nog steeds iets aan de hand is en blijft het de pijnprikkel geven.”

Uit angst dat het erger wordt, belast je pijnlijke lichaamsdelen misschien liever niet

Er is een verschil tussen de acute, en de subacute fase, vertelt Klopper. De acute fase duurt een dag of twee. Het lichaam heeft tijd nodig om het deel dat is aangedaan te beschermen. “De plek kan warm en vochtig zijn, en blauw. Het is dan verstandig om deze niet te belasten.” In de subactieve fase is het lichaam bezig om de rommel op te ruimen, zoals afvalstoffen en vocht. Dan is het goed om rustig te bewegen, eventueel onder begeleiding. “Je kunt bijvoorbeeld liggen en dan je knie buigen, je voet optrekken. Dit soort oefeningen wordt ook geadviseerd na operaties. Het is dan nog geen goed idee om belast te bewegen, maar onbelast wel omdat dit de doorbloeding op gang brengt. Dat is belangrijk om afvalstoffen af te voeren én om te voorkomen dat je onnodig stijf wordt. Ook voor het brein zijn die bewegingen belangrijk. Als het brein te weinig input krijgt over wat er speelt in het lichaam, blijft het denken dat er iets ernstigs aan de hand is.”

Brandalarm

Bij chronische pijn is het zaak om het lichaam zo snel mogelijk weer volgens natuurlijke bewegingspatronen in actie te laten komen. “De pijn wordt in het brein ontwikkeld, dus moet je het brein het signaal geven dat de acute pijn voorbij. Dit doe je door het lichaamsdeel weer op de normale manier te belasten. Dat is het signaal: er was iets aan de hand en dat is voorbij. Deze ‘breinrevalidatie’ is een belangrijke stap bij de behandeling van langdurige pijn.”

De behandeling begint met mensen te laten voelen hoe natuurlijk bewegen ook alweer ging. “Dat gaat onbelast, dus zittend of liggend. Ik laat mensen voelen: welke spieren bewegen er eigenlijk rond mijn enkel? Hoe stuur ik ze aan, hoe span ik ze aan en laat ik de spieren weer los? Hoe maak ik de bewegingen groter?  Daarna bouwen we op van langzaam liggend bewegen naar zittend, en dan staand.”

Door de bewegingsangst die mensen met langdurige pijn kunnen hebben komt er, behalve voelen, ook heel wat uitleg aan te pas. Klopper vertelt hen dan dat de weefselschade die er is geweest eigenlijk allang is hersteld, maar dat het pijnsignaal nog steeds afgaat. “Vergelijk het met een brandalarm dat te scherp staat afgesteld. Op het moment dat je wilt gaan bewegen, kan dat brandalarm hard gaan loeien terwijl er geen brand is. Daarna leg ik uit dat we er naartoe moeten werken dat het alarm weer op een gezonde manier gaat functioneren, zodat het alleen afgaat als er echt iets aan de hand is.”

Andere prikkels

Klopper werkt met uitgebreide vragenlijsten die in beeld brengen hoe het zit met iemands stressniveau. Daarmee meet ze de mate van prikkeling van het zenuwstelsel. “Ik vraag hoe iemand slaapt en wat iemand eet, maar ook of iemand zich gespannen voelt en hoe het zit met de ademhaling. Aan de hand van de antwoorden kan ik zien of het zenuwstelsel overprikkeld is. Soms heb je natuurlijk stress in je leven waar je niet veel aan kunt doen, zoals gedoe op je werk of gebeurtenissen in de familie. Maar het kan ook zijn dat je jezelf onbewust gevangen houdt in een gestreste toestand. Dat zie je bijvoorbeeld weleens bij lage rugklachten. Die pijn is eigenlijk een signaal dat de spanning zo hoog is opgelopen dat je de boel bent gaan vastzetten. Je blijft je spieren dan steeds aanspannen.”

Patiënten die veel stress ervaren, adviseert Klopper ook altijd om te gaan bewegen. “Op die manier geef je je hoofd andere prikkels.” Het beste is dan wel om te kiezen voor rustige activiteiten zoals wandelen, fietsen en zwemmen: “Als je veel stress ervaart, is het niet verstandig om ook nog eens intensief te gaan sporten.”

Zwemmen is bovendien een fijn alternatief wanneer mensen hun eigen sport niet kunnen beoefenen, omdat deze beweging het lichaam niet staand belast. Maar dit kun je weer beter niet doen bij nekklachten. “Tijdens het zwemmen ben je bezig je hoofd boven water te houden en die houding kan nekklachten verergeren.”

Verder is het vooral belangrijk dat je je dagelijkse dingen blijft doen, al dan niet in een rustiger tempo. “Zorg dat je alle bewegingen bewust uitvoert zodat je de connectie blijft houden met je lichaam.”

Doen wat je leuk vindt

Wanneer mensen in de zogeheten overprikkeling zitten, en sowieso als ze langdurige pijnklachten hebben, vraagt Klopper altijd: wat vind je leuk om te doen qua beweging? “Het is belangrijk dat je iets gaat doen wat je kunt volhouden en waar je blij van wordt. Mensen denken vaak dat ze moeten gaan sporten om te bewegen, maar dat is helemaal niet waar. Als dat niet een activiteit is die je leuk vindt, neem je misschien een sportabonnement uit plichtsbesef, maar ga je er al snel niet meer naar toe. Zonde. Het is veel efficiënter als je iets kiest waaraan je plezier beleeft.”

Heel vaak is vervolgens het antwoord: ‘Ik weet wel wat ik leuk vind, maar dat kan ik niet meer’. “Kijk, dan gaat het bij mij kriebelen", zegt fysiotherapeut Klopper. "Hoezo kun je dat niet meer? Zullen we eens samen kijken naar hoe dat nog wél kan?”

Neem iemand die het liefst weer zou gaan voetballen, al heeft deze persoon langdurige pijnklachten en een knie die niet meer goed functioneert. “Daar kun je dan naartoe werken. En het mooie is: als mensen met pijn een doel hebben, is dat heel motiverend. Dan gaan ze wél bewegen. Vaak stap voor stap, maar op die manier kunnen ze heel ver komen.”

Door normaal te bewegen, geef je je hersenen het signaal: de pijn is over

Ze geeft het voorbeeld van de omslag die ze zag bij een man die letterlijk strompelend binnenkwam. “Hij had twee afgescheurde achillespezen gehad en bezat inmiddels twee kunstknieën. Hij zat veel thuis, zijn wereldje was niet meer zo groot.

Na een paar behandelingen vroeg ik wat hij graag weer zou willen kunnen. Hij vertelde dat hij graag naar de boekwinkel zou willen wandelen, en dan weer naar huis. Daar zijn we toen aan gaan werken. Toen dat doel was behaald, bleek dat hij zijn grenzen opnieuw wilde verleggen: hij wilde graag op reis met zijn vrouw, maar dan zou hij langere stukken moeten kunnen wandelen. Ook dat is gelukt.”

• Lees ook: Omgaan met chronische pijn, zo doe je dat

Carrièreswitch

“Het mooie is: wanneer iemand zich een doel stelt, lijkt het alsof de pijn minder telt en alsof in beweging komen gemakkelijker gaat”, zegt Klopper. “Je kunt altijd een terugslag hebben waardoor je weer meer pijn krijgt. Als je je lichaam meer gaat belasten, kan het immers ook gaan tegensputteren. Maar als je een doel hebt om naartoe te werken, kun je dat beter aan.”

Zo kan het gebeuren dat mensen die met veel stress en zonder zelfvertrouwen bij haar binnenkomen na een tijdje helemaal opbloeien. “Als de pijn naar de achtergrond verdwijnt, verdwijnt er ook veel stress. Door pijn ga je vastzitten in je hoofd en het kost veel energie. Als de pijn afneemt of verdwijnt, klaart ook je hoofd op. Ik zie dat mensen dan meer gaan genieten van het leven. Soms maken ze een carrièreswitch of ze gaan eindelijk weer sporten of reizen. Het is heel mooi om dat te zien.”

Judith Klopper is fysiotherapeut met een eigen praktijk: Fysiotechnique. De basis voor haar werk is haar plezier in beweging. Daarom wil ze ook anderen helpen om vrij en zonder klachten te bewegen.

Een andere versie van dit artikel verscheen eerder in Plus Gezond maart 2025. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.