Wat is gaslighting? En hoe herken je het?

De term gaslighting komt van de film Gaslight uit 1944, waarin een man zijn vrouw ervan probeert te overtuigen dat ze gek wordt. Hij doet dat onder meer door de gaslampen in huis op willekeurige momenten te dimmen. Volgens de man is er niets vreemds aan het licht te merken, waardoor de vrouw aan haar eigen waarneming gaat twijfelen. 

Emotionele manipulatie

En dat is precies wat gaslighting is: een subtiele vorm van emotionele manipulatie. Een gaslighter krijgt steeds meer zelfvertrouwen door de waarheid overtuigend te verdraaien. Het slachtoffer twijfelt hierdoor steeds meer aan zichzelf, waardoor hij of zij meer op de gaslighter gaat leunen. Het gevolg? De dader voelt zich steeds belangrijker. Dit is meestal een aangeleerd mechanisme, wat geleidelijk en subtiel gebeurt. Als slachtoffer kun je daardoor lang niet doorhebben wat er gaande is. 

Uiteindelijk is de impact op het zelfvertrouwen heel groot, wat het dagelijks leven en mentale welzijn van het slachtoffer negatief kan beïnvloeden. Gaslighting kan voorkomen in verschillende soorten relaties, zoals romantische relaties, ouder-kindrelaties, vriendschappen of zelfs op de werkvloer.

Oorzaken van gaslighting

 Het gedrag van een gaslighter komt vaak door meerdere psychologische factoren, zoals:

• Onzekerheid: gaslighters voelen zich vaak onzeker over zichzelf en hun eigen realiteit. Door anderen te manipuleren, proberen ze hun eigen kwetsbaarheid te verbergen. 
• Controlebehoefte: sommige mensen hebben een sterke behoefte aan controle. Gaslighting stelt hen in staat om een machtspositie te behouden in een relatie. 
• Gebrek aan empathie: gaslighters hebben vaak moeite om zich in te leven in de gevoelens van anderen. Dit maakt het makkelijker voor hen om anderen te manipuleren zonder zich schuldig te voelen. 
• Trauma: soms zijn gaslighters zelf slachtoffer geweest van emotionele of fysieke mishandeling. Dit kan hun gedrag verklaren, maar het is geen excuus.

Hoe herken je gaslighting?

Omdat gaslighting zo'n subtiel en geleidelijk proces is, is het vaak moeilijk te herkennen. Toch zijn er signalen waar je op kunt letten:

• Twijfel aan jezelf: je begint steeds vaker aan je eigen herinneringen en gevoelens te twijfelen.
• Negeren van je gevoelens: de gaslighter maakt je vaak duidelijk dat je overdrijft of dat je gevoelens niet geldig zijn. 
• Verwarring: je voelt je vaak verward en weet niet meer wat waar is. 
• Isolatie: de gaslighter probeert je te isoleren van vrienden en familie, waardoor je minder steun hebt. 
• Verandering in zelfbeeld: je hebt het gevoel dat je jezelf niet meer herkent of dat je minderwaardig bent.

Gevolgen van gaslighting

Twijfel je continu aan je eigen waarnemingen en gevoelens en pas je deze steeds weer aan, aan die van de gaslighter? Dan verlies je langzaam maar zeker het contact met jezelf. Hierdoor vind je het steeds moeilijker om te beoordelen wat je ergens van vindt of moet vinden, en wat daarbij logisch is om te voelen of denken. Je kunt op een gegeven moment zo sterk in je gaslighter gaan geloven, dat je jezelf volledig kwijtraakt. Dat gebeurt vooral wanneer je steeds meer gaat leven naar de waarheid en wensen van de gaslighter. Uiteindelijk kan dit dan ook leiden tot extreme onzekerheid, sociaal isolement, eenzaamheid en depressie. 

Hoe ga je ermee om?

Als je het gevoel hebt dat je wordt gemanipuleerd, is het als eerste verstandig om dat uit te zoeken. Dit kun je doen door gesprekken letterlijk uit te schrijven. Door inzicht te krijgen in de manier waarop je gaslighter tegen je praat en je aan het twijfelen brengt, kun je er van een afstand naar kijken en sneller patronen ontdekken. Door gesprekken terug te lezen en je gedachten te ordenen, kun je zien dat je niet gek bent. Zoek ook steun door met vrienden, familie of een hulpverlener te praten over wat je doormaakt. Een buitenstaander kan helpen om een situatie vanuit een ander perspectief te bekijken. 

Zit je (nog) goed genoeg in je vel, stel dan duidelijke grenzen voor de gaslighter. Laat diegene weten dat je zijn of haar gedrag niet accepteert. Verandert er niets aan het manipulatieve gedrag, dan is het verstandig om jezelf in bescherming te nemen en de relatie te beëindigen. Dat kan heel lastig zijn. Kom je er zelf niet uit? Schakel dan een therapeut of psycholoog in. Die kan je begeleiden in het proces van herstel en je helpen om je zelfvertrouwen terug te krijgen.

Podcast 'In de greep van Gaslighting'

In de podcast 'In de greep van Gaslighting' delen zeven mensen hun ervaringen met gaslighting. Gaslighting is een vorm van emotionele manipulatie, die maakt dat je steeds meer gaat twijfelen aan jezelf en aan je eigen waarneming. Omdat dit proces vaak klein begint en langzaam opbouwt, kun je cruciale signalen missen en merk je het vaak pas op wanneer het aan je zelfvertrouwen begint te knagen. Naast de ervaringsverhalen, deelt ook psycholoog en gaslighting-expert Alice Vlottes haar inzichten.

'In de greep van Gaslighting' is een initiatief van Psychologie Magazine, iedere maandag vind je een nieuwe aflevering online. Je kunt alle afleveringen beluisteren als je je registreert voor de Mijn Magazines-app.

Vermoed je dat je zelf te maken hebt met gaslighting en wil je je niet langer laten ondermijnen? Volg dan de online training 'Bescherm jezelf tegen gaslighting’.