'Ultrabewerkte voeding is verslavend'

Wat is ultrabewerkte voeding?

“Dat is niet eenvoudig uit te leggen, want bijna alle voeding is bewerkt of kan bewerkt zijn. Het hoeft niet altijd slecht te zijn. Zo zorgt bewerking er onder meer voor dat een product net even lekkerder smaakt of langer houdbaar is. Zodra aan voeding (te) veel zogeheten additieven worden toegevoegd, of als oorspronkelijke voedingsmiddelen chemisch bewerkt worden, spreken we echter van ultrabewerkte voeding. 

Experts gebruiken hiervoor de NOVA-classificatie: categorie één is het gezondst, categorie vier het ongezondst. De meeste bevatten ook (te veel) vet, suiker en/of zout. Producten in categorie vier zijn bijvoorbeeld diepvriespizza’s, koekjes, chips en frisdrank. Ook voedingsmiddelen waarvan je het misschien niet verwacht, zoals crackers en ontbijtrepen, kunnen ultrabewerkt zijn en in categorie vier vallen.”

Wat zijn de risico’s?

“Verschillende onderzoeken hebben laten zien hoe ongezond ultrabewerkt voedsel is. Zo is er een verband gevonden tussen ultrabewerkte voeding en obesitas, diabetes type 2, hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten, depressie, angst en slaapproblemen. Ook is er een toename te zien van neurologische aandoeningen. Beperkter bewijs is er gevonden voor een verband met sommige vormen van kanker, astma en darmaandoeningen. Maar er zijn genoeg aanwijzingen om te waarschuwen voor de negatieve effecten van ultrabewerkte voeding.”

Er is een verband gevonden met onder meer diabetes type 2 en hart- en vaatziekten

Waarom is ultrabewerkte voeding een probleem?

“Ultrabewerkte voeding is massaproductie, dus goedkoper. Neem zo’n diepvriespizza waarvan er tienduizenden per dag worden geproduceerd. Er zit geeneens echte kaas in. Geen enkel ingrediënt van een diepvriespizza is gezond. Er komt steeds meer bewijs dat dit soort voeding niet goed voor je is. Over het hoe en waarom is nog veel onduidelijk, maar wetenschappers merken: hoe meer ultrabewerkte voeding iemand eet, hoe groter het risico om gezondheidsklachten te krijgen en vroegtijdig te overlijden. Alle additieven en chemische bewerkingen apart beoordelen, daarvoor is heel veel wetenschappelijk onderzoek nodig. Het is enorm complex. Neem de stoffen benzoëzuur en ascorbinezuur (vitamine C). Die vormen samen benzeen, een stof die kankerverwekkend is. Ik zou zeggen: laat die middelen uit je producten.”

Zelfs producten waar je het niet van verwacht, zoals mayonaise en ketchup, zitten vol suiker

Hoe komt het dat we het zo lekker vinden?

“De drang naar zout, vetten en suikers zit in ons DNA. Eenvoudig gezegd zijn mensen voorgeprogrammeerd om te overleven als jager-verzamelaars. Lang geleden was voedsel schaars en was het niet eenvoudig om aan zoete, vette voeding te komen. Als mensen dan bijvoorbeeld vruchten aan bomen vonden, aten ze er zo veel van als ze konden. Misschien zouden ze er immers lang op moeten teren. Tegenwoordig is zoete, zoute en vette voeding er in overvloed, en verlangt de mens er nog steeds naar. De voedingsindustrie speelt daar handig op in en duwt ons in de richting van consumptie. Alles wordt zo gemaakt dat we het heerlijk vinden. Het overgrote deel van de voedingsmiddelen in de supermarkt bevat dus suiker, zout en vet. Zelfs producten waar je het niet van verwacht, zoals mayonaise en ketchup. Daar zit écht veel suiker in. Ook wordt aan veel voeding zout toegevoegd. Van zout ga je meer eten en het zorgt ook dat je meer gaat drinken. En ja, als dat dan mierzoete frisdrank is…”

Kun je zeggen dat ultrabewerkte voeding verslavend is?

“Daar ben ik van overtuigd. Neem een zak chips. Halverwege doe je hem dicht en denk je: ik stop. Vervolgens eet je hem alsnog helemaal leeg. Met je vingers vis je zelfs de laatste kruimels uit de zak. Dat is precies wat de chipsfabrikant wil bereiken. Ze bewerken een product net zolang tot je het niet meer kunt weerstaan. De beloning zit hem in het zout en het zoet, de calorieën. Daardoor is het zo lastig om te stoppen. Je vindt het té lekker. Wat mij betreft staat verslaving aan ultrabewerkte voeding op het niveau van een rook- of alcoholverslaving. Je raakt er ook niet zomaar vanaf. Het is een maatschappelijk probleem.”

Chips worden zo lekker gemaakt dat je niet kunt stoppen voor de zak leeg is

Hoe kun je dit soort voeding vermijden?

“Het is overal, dus dat is moeilijk. Het helpt om vooral gezonde basisproducten te kiezen. Tegen mijn patiënten zeg ik: uw bord moet halfvol liggen met groenten, liefst kort gekookt, een kwart van het bord bestaat uit vis, vlees of een eitje, en een kwart uit rijst, pasta of aardappelen. Koolhydraten. Ook brood past in een gezond voedingspatroon, maar kies dan wel voor liefst biologisch volkoren brood. 

We moeten terug naar onze oorspronkelijke voeding. De weerslag van ultrabewerkt eten op ons maag-darmstelsel is enorm groot. Vroeger kregen mensen dagelijks 170 gram vezels binnen, tegenwoordig 10 gram, en alleen als je gezond eet. Er zijn zelfs mensen die 0 gram binnenkrijgen. Het advies is simpel: kook zelf met verse producten, eet gevarieerd, niet te veel, liefst samen met familie of vrienden en neem er de tijd voor.”

Hoe herken je ultrabewerkte voeding?

“Dat is lastig. Zo’n 70 tot 80 procent van de voeding in de supermarkt is bewerkt. Vaststellen in welke mate, is heel moeilijk. De handigste tool is een app van Open Food Facts. Hiermee kun je de streepjescode van drie miljoen producten scannen en dan zie je direct de graad van bewerking. Maar het beste is om totaal onbewerkte voeding te kopen en die rauw of gekookt te gebruiken.”

Is er een oplossing voor deze crisis?

“Ik ben er pessimistisch over, want daarvoor zou het hele systeem moeten veranderen. De macht ligt nu bij de voedingsmonopolies. Die richten zich niet op wat gezond is, maar op wat het beste verkoopt. Zo wordt palmolie massaal gebruikt omdat dit de goedkoopste olie is, maar het is zeker niet de gezondste, met al die verzadigde vetten. 

Ook worden we overstelpt met reclame. In Nederland wordt ruim 1,6 miljard euro per jaar uitgegeven aan reclame voor ongezonde voeding. Daar moeten we vanaf, en ook van voedselwoestijnen: gebieden waar amper betaalbaar en gezond voedsel beschikbaar is. We moeten terug naar een sociale maatschappij waar niet de winst het belangrijkst is, maar de mens. Dat is een lange weg. Maar als we niet vechten, zijn we zeker verloren.”

Staf Henderickxis ruim 40 jaar actief als huisarts. Sinds het begin van zijn carrière luistert hij nauwlettend naar de hartslag van de maatschappij en deelt de daaruit voortvloeiende kennis en ervaring met het grote publiek. Zijn nieuwste boek Dit slik ik niet meer! gaat over de ultrabewerkte voeding die ons ziek maakt.

Een andere versie van dit artikel verscheen eerder in Plus Gezond december 2024. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.