Periodiek vasten heeft positief gezondheidseffect
Periodiek vasten: de een voelt zich er kiplekker bij, de ander moet er niet aan denken. Hoe gezond is het om jezelf geregeld maaltijden te ontzeggen?
Meer energie, een helder hoofd en een beter figuur. In het zorgprogramma Dokters van morgen afgelopen jaar werden veel voordelen van periodiek vasten genoemd. Ook mensen met diabetes, reuma en kanker zouden er baat bij hebben. De uitzending deed veel stof opwaaien. Twee artsen dienden een klacht in, omdat ze de uitzending te kort door de bocht vonden. Sinds het verschijnen van boeken als 'Het vastendieet' van Dr. Michael Mosley & Mimi Spencer en 'Het langlevendieet' van Valter Longo besluiten steeds meer mensen om afwisselend een tijdje wel en een tijdje niet te eten. Ze eten bijvoorbeeld niet meer na de avondmaaltijd en slaan de volgende ochtend het ontbijt over (‘time-restricted eating’). Of ze eten een paar dagen per week of per maand nauwelijks of niet.
Scherp van geest
Fans van periodiek vasten zeggen dat ze zich beter voelen dan ooit. Tegelijkertijd is er veel kritiek. Zo zouden mensen het overslaan van hun ontbijt compenseren met snacks en daardoor eerder aankomen dan afvallen. Er zou onvoldoende wetenschappelijk bewijs zijn voor de positieve gezondheidseffecten, en voor ouderen en zieke mensen zou het zelfs schadelijk zijn.
“We weten al zo’n honderd jaar dat calorische restrictie de levensduur bij muizen kan verlengen en bij deze dieren het ontstaan van ziektes als kanker en diabetes helpt voorkomen”, zegt Hanno Pijl, internist-endocrinoloog en hoogleraar diabetologie bij het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC).
De internist verwacht dat periodiek vasten bij mensen vergelijkbare biologische mechanismen in gang zet als bij muizen, die in studies erg gezond werden door vasten. “Maar om deze effecten stevig te onderbouwen, hebben we grote, langdurige studies nodig met vrijwilligers die geregeld vasten.”
Vergelijkbare mechanismen
Die studies beginnen er te komen. Eind 2019 publiceerden Amerikaanse onderzoekers een groot overzichtsartikel in het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift The New England Journal of Medicine. Zij concludeerden hierin dat periodiek vasten effecten op de stofwisseling heeft die gunstig zijn bij overgewicht, diabetes en hart- en vaatziekten. En het zou op de lange duur de kans op neurologische aandoeningen en kanker kunnen verkleinen.
Hoe werkt dat dan? “Tijdens vasten gaat de bloedsuikerspiegel omlaag, en daarmee ook het gebruik van glucose als energiebron”, legt Pijl uit. Het lichaam schakelt over op de verbranding van vetten en ketonen, stoffen die vrijkomen bij de afbraak van vetten. “Dit geeft minder schadelijke vrije radicalen dan bij de verbranding van glucose”, zegt Pijl.
Veel mensen met overgewicht vallen ervan af. Ze vinden het gemakkelijker vol te houden dan een ‘gewoon’ energiebeperkt dieet en de meesten compenseren hun lage calorie-inname niet door zich de periode erna te overeten.
Kanker, reuma en MS
Veel onderzoek beperkt zich vooralsnog tot mensen met overgewicht. Maar in de Verenigde Staten en Italië lopen inmiddels ook studies naar effecten bij patiënten met darm- en prostaatkanker, reuma en multiple sclerose (MS). De uitkomsten zijn nog niet bekend.
Pijl is zelf betrokken bij twee onderzoeken bij patiënten met diabetes en borstkanker. “Als je diabetes hebt, kan periodiek vasten ervoor zorgen dat je aanzienlijk minder medicatie nodig hebt”, vertelt hij. “Je valt af en je insulineresistentie gaat omlaag. Het lichaam wordt weer gevoeliger voor insuline, het hormoon dat de bloedsuikerspiegel reguleert.” Bij Pijl vasten diabetespatiënten elke maand vijf dagen. De eerste resultaten worden in 2021 verwacht.
Borstkankerpatiënten in de andere studie van Pijl en zijn team eten conform de aanbevelingen voor voeding bij kanker. Het bijzondere is dat ze de laatste drie dagen voor een chemokuur vasten. De onderzoekers verwachten dat deelnemers hierdoor meer profijt hebben van hun chemokuur en minder last van bijwerkingen. “Gezonde cellen kunnen de switch van de groei- naar de herstelstand bij vasten prima maken, maar tumorcellen niet. Die willen alleen maar groeien en kunnen geen vetten en ketonen verbranden”, licht Pijl toe. Resultaten zijn onderweg.
Uren of dagen
Periodiek vasten lijkt volgens de internist dus op zijn minst enig positief gezondheidseffect te hebben. Maar wat is nu beter: 14-16 uur per dag afzien van eten, twee dagen per week vasten, of elke maand vier dagen achtereen op rantsoen? Daarover verschillen de meningen. Auteur en celbioloog Valter Longo houdt het op vier tot vijf dagen vasten, eens in de een tot zes maanden, afhankelijk van je doel en hoe fit je bent. Auteur en arts Michael Mosley pleit voor twee dagen per week. Pijl vermoedt dat vier dagen achtereen vasten effectiever is dan twee dagen, of elke dag 14-16 uur: “Je lichaam heeft tijd nodig voor het omschakelen naar de herstelstand.”
De internist vast zelf eens in de zes weken vier dagen achtereen. “Mijn vrouw en ik eten dan een maaltijd per dag met uitsluitend groene groente, soms met wat yoghurt met bosvruchten toe. Tussendoor drinken we veel water en thee”, vertelt hij. “Vooraf bepalen we wanneer het vasten ons het beste uitkomt. Bij veel etentjes in de agenda stellen we het nog even uit.”
Onder begeleiding
Periodiek vasten is niet voor iedereen geschikt, benadrukt Pijl: “Word je er duizelig van, dan kun je het beter laten.” Ook bij ondergewicht, sarcopenie (verlies aan spiermassa) en osteoporose is het af te raden. Mensen boven de 70 moeten er sowieso alleen aan beginnen als ze in zeer goede conditie zijn – en dan alleen met toestemming van een arts. Hetzelfde geldt voor wie ziek is, medicijnen gebruikt (bijvoorbeeld tegen een lage bloeddruk) of van zichzelf een lage bloeddruk heeft. “Laat je begeleiden door een specialist en een diëtist met verstand van therapeutisch vasten.”
Pijl is er, net als de makers van Dokters van morgen, van overtuigd: preventief vasten kan bijdragen aan een gezonder leven, of je nu een chronische aandoening hebt of gewoon gezond bent. Extra wetenschappelijke onderbouwing voor de effecten is cruciaal, maar gelukkig bevindt het vakgebied zich in een stroomversnelling. “Houd de ontwikkelingen in de gaten en bedenk dan of vasten iets voor je is.”
- NEJM
