Elke dag zoet beleg op je brood, hoe (on)gezond is dat?

Typisch Nederlands

Een belegde boterham bij ontbijt of lunch is bij veel Nederlanders favoriet. Ook al worden we kaaskoppen genoemd, wat ons broodbeleg betreft zijn we echte zoetekauwen. We eten veel vaker zoet beleg op brood dan in andere landen. Het aanbod van zoet beleg is dan ook overweldigend: van hagelslag, vlokken, muisjes en schuddebuikjes tot kokosbrood, jam, stroop, chocoladepasta en honing. En dat is typisch Nederlands. Over de grens weet men vaak niet eens wat het is. Omdat iedereen wel weet dat zoetigheid meestal minder gezond is, hanteren veel gezinnen de regel ‘Eerst een boterham met hartig, dan pas met zoet’. Maar er zit wel verschil in de verschillende soorten zoet beleg. Niet alle soorten zijn even suikerrijk en van sommige soorten wordt beweerd dat ze zelfs gezonde stoffen als ijzer of vitamines bevatten.

De geschiedenis van zoet beleg

Vroeger was zoet op brood echt bedoeld als krachtvoer. Rond de jaren 10 van de vorige eeuw was het een luxe om suikerrijke producten te gebruiken. In die tijd waren tussendoortjes nog niet gebruikelijk. Met wat suiker op je brood kreeg je de broodnodige energie binnen. Daarvoor besmeerde of doopte men wat brood in gewone kristalsuiker, honing of jam. Jam maken was in die tijd een praktische manier om langer te genieten van vers fruit. Rond 1900 was het eerste strooibeleg voor brood verkrijgbaar: anijsmuisjes. Deze versuikerde anijszaadjes werden al langer gegeten door moeders tijdens hun kraambed, omdat men toen dacht dat anijs goed zou zijn voor de productie van moedermelk. Halverwege de jaren 30 bedachten verschillende fabrikanten varianten op de anijsmuisjes. Zo kwam er luxe strooibeleg als vruchtenhagel en chocoladekorrels. Dit werd hagelslag genoemd, naar het neerslaan van de hagel.

750.000 broodjes hagelslag 

Hagelslag is tegenwoordig verreweg het meest populaire zoete broodbeleg in Nederland. We eten er samen zelfs ruim 14 miljoen kilo per jaar van. Naar schatting zijn dat 750.000 boterhammen met hagelslag per dag! In andere landen is hagelslag alleen bekend als taartdecoratie. In ons land liggen er gemiddeld zo’n 20 soorten hagelslag in supermarkt. Er is chocoladehagelslag in puur, melk, wit of een mengvorm. En dan is er nog fruit- en anijshagel en extra feestelijke gelegenheidshagelslag voor tijdens feestdagen. Voor chocoladehagelslag geldt dat er minimaal 32 procent cacao in moet zitten om chocoladehagelslag te mogen heten. Chocoladekorrels met minder cacao heten cacaofantasie. Cacao is op zich een gezonde stof, die rijk is aan antioxidanten. Dit zijn stoffen die onder andere gunstig kunnen zijn voor de gezondheid van het hart en ontstekingen kunnen verminderen. Toch is chocoladehagelslag niet zo gezond. Het positieve effect van de cacao wordt grotendeels tenietgedaan door de grote hoeveelheid suiker die er in zit. Pure chocoladehagelslag bevat het minst suiker van alle soorten. Maar met een gemiddelde portie pure hagelslag van 15 gram strooi je alsnog ruim 9 gram suiker op je brood. Dat is meer dan twee suikerklontjes.

Lees ook: Hoe (on)gezond is chocolade?

IJzerrijk appelstroop

Over stroop wordt gezegd dat het veel ijzer bevat. Helaas is dit een broodjeaapverhaal. Appelstropen uit puur fruit bevatten nauwelijks ijzer. Dat komt doordat in appels nagenoeg geen ijzer zit. Alleen rinse appelstroop bevat wel een noemenswaardige hoeveelheid ijzer. Het woord “rinse” betekent friszuur. In veel rinse appelstropen komt de rinse smaak van suikerbieten. Deze appelstroop wordt voor ongeveer 30 procent van appelsap gemaakt, de rest komt van suikerbiet. Suikerbieten zijn zoeter en goedkoper dan appels en ze bevatten in tegenstelling tot appels wél veel ijzer. Een boterham met rinse appelstroop bevat daardoor ruim 1 mg ijzer. Dat is net zoveel als in een opscheplepel gekookte spinazie. Verder bestaat appelstroop voor 55 tot 70 procent uit suiker. Per broodbeleg zijn dat ongeveer drie suikerklontjes.

De heilzame werking van honing 

Honing is het enige zoete broodbeleg dat echt een natuurlijk product is. Bijna al het werk eraan wordt verricht door de bijen in hun bijenkorf. Aan honing worden diverse geneeskrachtige eigenschappen toegedicht. Al eeuwenlang is honing bijvoorbeeld bekend als middel tegen keelklachten. Honing bevat kleine hoeveelheid spoorelementen, mineralen, vitaminen en eiwit. Veel mensen denken dat ze met honing op hun brood dus zeker iets goeds doen voor hun gezondheid. Helaas zijn de hoeveelheden gezonde stoffen in honing zo minimaal, dat ze geen bijdrage leveren aan wat je totaal aan deze voedingsstoffen per dag nodig hebt. Honing bestaat verder vrijwel helemaal uit suiker. Alle suikers, ook de “natuurlijke” suikers zoals honing, worden op dezelfde manier verwerkt door het lichaam. De suikers worden allemaal afgebroken tot glucose en fructose en gebruikt als brandstof of opgeslagen als vet. Een laagje honing op je brood levert je al snel de hoeveelheid suiker van 3 suikerklontjes. Dus ook voor honing geldt: gebruik er niet te veel van.

Vitamines in vruchtenjam

Tenslotte is er nog jam, de klassieker onder ons broodbeleg. Jam wordt gemaakt van fruit, dus je zou verwachten dat het vitamines bevat. Maar in tegenstelling tot (vers) fruit zitten er in jam nauwelijks vitamines, aangezien deze tijdens de bereiding bijna allemaal verloren gaan. Om jam te krijgen moeten vruchten namelijk lang gekookt worden. Ook jam bestaat voor het grootste deel uit suiker. Wettelijk is vastgelegd dat jam minstens 350 gram vruchten of vruchtenpulp per kilogram moet bevatten. De rest van wat er in het potje zit is suiker. Een belegging aan jam staat gelijk aan ruim 2 klontjes suiker. Een iets minder suikerrijke keuze is fruitspread. Fruitspread lijkt op jam, maar bevat soms ruim de helft minder aan suiker. Daarmee is fruitspread meteen de minst suikerrijke zoete belegsoort, met gemiddeld 1 suikerklontje per boterham. Maar dan moet je het niet extra dik smeren voor de smaak natuurlijk.

• Lees ook: Elke dag een plakje ontbijtkoek, hoe (on)gezond is dat?

Zo kies je voor gezondere zoethoudertjes

Ben je een echte zoetekauw en wil je graag zoet op brood? Dan is vers fruit op brood altijd de meest gezonde keuze. Voor chocoladefans is een boterham met een paar plakjes banaan met wat geschaafde extra pure chocolade een echte traktatie. Zo geniet je van zoet met weinig suiker, en de gezonde voordelen van cacao. Of strooi eens wat rozijnen op een boterham met pindakaas. Ook met wat schijfjes appel of peer met kaneel, of verse aardbei of mango op wat roomkaas of hüttenkäse maak je een gezonde zoete boterham. Zo geniet je van fruitbeleg vol vitamines en vezels en zonder toegevoegd suiker. Als je echt verslingerd bent aan hagelslag, kies dan voor de meest pure soort. Af en toe een boterham met honing, appelstroop of fruitspread kan natuurlijk ook best, maar liever niet dagelijks.

Dit artikel is geschreven door Sophie Luderer. Sophie is diëtist. Ruim 20 jaar adviseerde ze patiënten in ziekenhuizen en op dialyseafdelingen. Haar missie is iedereen zo goed mogelijk te informeren en ingewikkelde informatie behapbaar maken.