Tetanus: een zeldzame maar zeer gevaarlijke ziekte

Wat is tetanus?

Tetanus (Clostridium tetani) is een ernstige en besmettelijke infectieziekte. De oorzaak van de ziekte is besmetting met een bacterie. Een infectie kan leiden tot spierkrampen die meestal ernstige en vaak levensbedreigende gevolgen hebben. De tetanusbacterie maakt gifstoffen aan. Deze gifstoffen komen via je bloed in je lichaam en gaan via je zenuwen naar de hersenen. Ben je besmet met de bacterie, dan duurt het meestal 3 tot 21 dagen voordat je de eerste symptomen van een besmetting krijgt. Maar het kan ook een paar maanden duren voordat je merkt dat je tetanus hebt opgelopen. Zonder goede behandeling is tetanus dodelijk.

De meeste mensen in Nederland, behalve ouderen, hebben via het Rijksvaccinatieprogramma een inenting tegen tetanus gehad. Deze vaccinatie wordt sinds 1957 aangeboden aan kinderen. Kinderen en volwassenen zijn dus in principe beschermd tegen de bacterie. Daarom komt tetanus heel weinig voor in ons land. Wie deze infectieziekte oploopt, is overigens verplicht dit te melden.

Oorzaken van tetanus

De bacterie clostridium tetani is de oorzaak van tetanus. De tetanusbacterie komt je lichaam binnen via een open wond waar vuil in is gekomen. Dit kan vuil van de straat zijn, maar ook stof, mest van bijvoorbeeld een paard of aarde in de tuin of het bos. De wond moet in direct contact zijn geweest met dit vuil. Dit kan bijvoorbeeld als je op straat valt en daardoor een open wond op je knie krijgt. Ook kan je straatvuil in een wond krijgen, als een dier dat dit vuil in zijn bek heeft je huid kapot bijt. Maar je kan ook door een klein wondje tetanus oplopen. Een prik aan een doornstruik in het bos of een sneetje door een steen in je tuin kan al leiden tot een besmetting met de gevaarlijke bacterie. Iemand die tetanus heeft, kan niet andere mensen besmetten. De bacterie is wel overdraagbaar van dier op mens. Een huisdier als een konijn of een cavia kan je via een beet besmetten met de tetanusbacterie.

Anders dan bij sommige andere infectieziektes, biedt een eerdere besmetting met de tetanusbacterie geen immuniteit. Met andere woorden: wie tetanus heeft gehad, is niet beschermd tegen een nieuwe infectie. Om niet besmet te worden met de bacterie, moet het lichaam deze namelijk meteen bij binnenkomst opruimen. Maar hiervoor moeten in het bloed wel voldoende antistoffen aanwezig zijn. Het niveau antistoffen dat nodig is, bereik je niet met een eerdere infectie. Dat kan alleen door middel van een vaccinatie.

Symptomen van tetanus

De eerste symptomen van een infectie met de tetanusbacterie zijn vrij algemeen. Je voelt je rusteloos en geprikkeld, en krijgt last van hoofdpijn. De gifstoffen die de bacterie aanmaakt en die zich door het lichaam verspreiden, zorgen daarna meestal voor stijfheid. Daarnaast krijgt iemand met een tetanusbesmetting na de eerste symptomen vaak koorts en pijnlijke spierkrampen. Door deze krampen kan je problemen met slikken en ademen krijgen. Ook kunnen de kaakspieren verkrampen. Dan heeft iemand een zogenoemde kaakklem. Sommige mensen met tetanus verkrampen helemaal. Hun lichaam trekt als een soort hoepel krom. Naast deze kenmerkende symptomen kunnen bij een tetanusinfectie ook verschillende complicaties ontstaan. Voorbeelden van complicaties zijn botbreuken, een hoge bloeddruk en hartproblemen. Deze complicaties ontstaan doordat de infectie het spier- en zenuwstelsel beschadigt.

Risicofactoren en –groepen

In principe kan iedereen die geen inenting tegen tetanus heeft gehad, een besmetting oplopen en ziek worden. Wel zijn er een paar groepen die meer kans lopen om de infectieziekte te krijgen. Het gaat dan om bijvoorbeeld mensen die veel met dieren of vuil werken, zoals boeren, dierenartsen en medewerkers van een vuilnisophaaldienst.

Daarnaast lopen kinderen die niet zijn ingeënt tegen tetanus, meer risico. Als zij besmet raken met de tetanusbacterie en ziek worden, gebeurt dit vaak via een relatief kleine wond. Dit komt doordat kinderen met grote wonden in het ziekenhuis meestal voor de zekerheid een extra vaccinatie krijgen.

Als een volwassene naar de huisarts of de spoedeisende hulp gaat met een wond waar mogelijk vuil in is gekomen, bekijkt de zorgverlener altijd of opnieuw vaccineren tegen tetanus nodig is. Tot slot loop je in verre landen meer kans om besmet te raken met de tetanusbacterie. Als je op reis gaat naar een verre bestemming, is het daarom verstandig om even een extra tetanusvaccinatie te halen.

Behandeling van tetanus

Als iemand met tetanus geen behandeling krijgt, is de infectie meestal dodelijk. De behandeling bestaat uit het geven van hoge doseringen antistoffen tegen de gifstoffen die de bacterie aanmaakt. Het geven van antibiotica heeft geen zin. De tetanusbacterie werkt heel snel. Ook veroorzaken juist de gifstoffen de grootste problemen met de gezondheid, en niet de bacterie zelf. De behandeling van tetanus is dus niet gericht op het onschadelijk maken van de bacterie, maar op de gifstoffen. Omdat antibiotica niet werkt bij tetanus, is het voorkomen van een infectie door inenten belangrijk.

Als iemand niet de volledige serie tetanusvaccinaties heeft gehad, krijgt hij of zij dus antistoffen tegen de ziekte. Dit heet tetanusimmunoglobine. Het zorgt voor directe bescherming. Ook wordt gestart met een reeks inentingen. Dit biedt ongeveer tien jaar bescherming tegen tetanus. Heb je een diepe wond waar vuil in is gekomen? Dan is het verstandig om snel een nieuwe inenting te halen als je meer dan tien jaar geleden de laatste vaccinatie tegen tetanus kreeg.

Stellen van de diagnose

Een arts stelt de diagnose van tetanus op basis van de symptomen. Ook kan iemands bloed onderzocht worden op de aanwezigheid van de bacterie.

Prognose

Jaarlijks krijgen ongeveer nul tot vijf mensen Nederland tetanus. Het gaat dan meestal om oudere mensen die geboren zijn voordat de inenting tegen de infectieziekte werd opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma. Voordat de vaccinatie tegen tetanus werd ingevoerd, overleden ieder jaar rond de 50 mensen aan de ziekte. Tegenwoordig sterven geen of hooguit enkele personen per jaar aan tetanus.