Medische wilsverklaring: hoe leg je vast wat je later wilt?

Op welke manier houd je de regie over je leven ­wanneer je gezondheid achteruitgaat? Of als je niet meer duidelijk kunt maken wat je wilt? In dit soort situaties helpt het als je daar in een eerder stadium al over hebt nagedacht.

De wilsverklaring voor medische zorg

Voor alle wensen op medisch ­gebied geldt: ­bespreek ze altijd met je huisarts en met je ­naasten. De huisarts is de aangewezen persoon om over je wensen en grenzen rond ­medische keuzes te praten. Dit wordt vervolgens in je medisch dossier vastgelegd en geldt als een wilsverklaring. Mocht je het later ­anders willen, dan kan dit worden aangepast. Niet alleen je wensen zijn belangrijk, maar ook wie er namens jou met artsen mag ­praten als je dat zelf niet meer kunt. ­Bespreek ook dit met de huisarts en je naasten.
• Goed om te weten 
Lees een ­wilsverklaring geregeld na en kijk of alles nog steeds bij je past. Zijn er zaken die je toch anders wilt? ­Bespreek ze met je huisarts.

De onderhandse akte

Je kunt na zo’n ­gesprek met de huisarts ­eventueel zelf op papier zetten welke zorg je wel en niet wilt en dit aan je medisch dossier ­laten toevoegen. Zo’n wils­verklaring mag ­getypt, ­gedrukt of zelfs hand­geschreven zijn. Het ­document is meteen geldig als je naam (voluit), ­handtekening en datum eronder staan. Dit wordt een onderhandse akte genoemd.  
• Goed om te weten 
Heb je een wilsverklaring waarin staat dat je een bepaalde behandeling of bepaalde medische zorg niét wilt ­(zoals: niet reanimeren), dan moet een arts dit respecteren. Zie ook hierna: Het behandelverbod. Een wilsverklaring waarbij je een arts vraagt om een bepaalde behandeling of bepaalde zorg juist wél te geven (zoals euthanasie) is een verzoek dat de arts kan respecteren. De arts is niet verplicht dit in te willigen.

Het behandelverbod

Je hebt als patiënt altijd het recht om een ­behandeling te weigeren. Maar wat als je dit niet meer kunt uiten? Met een behandelverbod kun je vastleggen onder welke omstandigheden je niét behandeld wilt worden. Meestal gaat een ­behandelverbod over het weigeren van levens­reddende handelingen. Artsen moeten zich aan een behandelverbod houden. Wil iemand bijvoorbeeld niet gereanimeerd worden, dan mag een arts dat niet doen.
• Goed om te weten
Het is niet zo dat een ­patiënt geen enkele behandeling meer krijgt als er een behandelverbod ligt. Je krijgt ­bijvoorbeeld gewoon pijnstillers als je pijn hebt.

De vertegenwoordiger / de volmacht / de machtiging

Een volmacht is een wilsverklaring waarmee je iemand aanwijst die medische beslissingen over je neemt wanneer je dat zelf niet meer kunt. Bijvoorbeeld als je na een ­beroerte niet meer kunt aan­geven wat je medische wensen zijn. Degene met de volmacht kan dan namens jou met artsen in gesprek en beslissingen nemen. Iemand met een volmacht wordt ook wel ‘vertegenwoordiger’ genoemd. Zet op papier wie dit is (naam, adres, telefoonnummer) en geef dit door aan je huisarts. 

Het is verstandig om tijdig met je vertegenwoordiger te bespreken wat je wensen zijn voor het laatste deel van je leven. Bijvoorbeeld onder welke omstandigheden je bepaalde behandelingen niet meer wilt. Schrijf dit liefst op in een wils­verklaring. Dat helpt je vertegenwoordiger om – namens jou, samen met je arts – te beslissen over de behandeling, als dat ooit nodig is.
• Goed om te weten
Iemand met een volmacht kan niet vragen om euthanasie. Dat kan alleen de ­patiënt zelf doen.

Het levenstestament

Bij de notaris kun je een levens­testament maken. Hierin leg je vast wie er een volmacht krijgt om je financiële zaken en persoonlijke kwesties voor je te gaan ­regelen als je dit zelf niet meer kunt.

Echtparen wijzen meestal de andere partner aan of een van hun kinderen. Dat hoeft niet; je kunt iedereen vragen. Het is vooral belangrijk dat het iemand is in wie je het volste vertrouwen hebt.

Het lijkt logisch om in het levens­testament ook je ­medische wensen op te tekenen, maar het levens­testament is op dit punt ­beperkt. Je kunt namelijk wel wensen over je behandeling vastleggen, maar ­uiteindelijk moet je dit soort zaken altijd met je huisarts en/of specialist bespreken. Die legt het als wilsverklaring vast in je ­medisch dossier.

Een belangrijk verschil ­tussen een wils­verklaring en een levenstestament is dat je een wilsverklaring samen met je arts maakt; het is een ‘levend’ document dat je altijd (in overleg) weer kunt aanpassen. Een levens­testament leg je op één moment vast bij de notaris en pas je daarna in principe niet meer aan.

Bij het vastleggen van je wensen rond ­medische beslissingen is er geen verschil in rechts­geldigheid tussen een wilsverklaring en een ­levenstestament van de notaris. Een levens­testament maken kost vanaf €650 inclusief btw (­notarissen hebben eigen ­tarieven), een wilsverklaring bij de huisarts is gratis.

De notaris bewaart de akte van het levens­testament. Je kunt zelf een afschrift aan je arts, bank en/of vertegenwoordiger geven, zodat ook zij ervan weten.

Veranderen je wensen over medische ­beslissingen die in je levenstestament staan? Dan hoef je niet opnieuw naar de notaris. Bespreek dit soort wijzigingen dan met je arts en vertegenwoordiger en leg je nieuwe wensen vast in je ­medisch dossier. Voor een wijziging van je wensen rondom je financiën moet je wel terug naar de notaris. 
• Goed om te weten 
Het levenstestament is hetzelfde als de notariële volmacht. Ze hebben dezelfde mogelijk­heden en werkwijze. Het levenstestament geldt tijdens je leven. Het gaat dus niet over wat er met je bezittingen moet gebeuren na je overlijden. Dat regel je in een testament.

De wilsverklaring euthanasie 

Wie zijn of haar wil niet meer kan uiten, kan geen euthanasie ­(meer) krijgen. Euthanasie kan alleen als je zelf eerder een wilsverklaring hebt opgesteld waarin staat in welk geval je euthanasie zou willen én als je voldoet aan de voorwaarden.  

Bij een ziekte als kanker verlenen veel artsen euthanasie. Bij dementie zijn artsen terughoudender. Artsen moeten er onder meer zeker van zijn dat er sprake is van ‘ondraaglijk lijden’. Dat hangt niet alleen af van de ziekte die je hebt, maar ook van hoe je in het leven staat. Benoem daarom in de wilsverklaring heel precies wat je verstaat onder ondraaglijk lijden. Bespreek een ­euthanasiewens tijdig met de huisarts. Bij een ziekte als dementie is het belangrijk om het verzoek op tijd bij de arts in te dienen, dus bij voorkeur als je je wil nog kunt uiten.  ­
• Goed om te weten
Euthanasie is geen recht. Een arts mag altijd ­euthanasie weigeren. In dat geval kun je op zoek naar een andere arts die het wel wil verlenen.

Dit artikel verscheen eerder in Plus Magazine februari 2024. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.