Dementie

Wat is dementie?

Het functioneren van je hersenen is afhankelijk van communicatie tussen je hersencellen (neuronen). Bij de ziekten die dementie veroorzaken, zoals de ziekte van Alzheimer, ontstaan er beschadigingen aan deze neuronen, of aan de verbindingen ertussen. Daardoor gaat de werking van je hersenen achteruit. Welke geestelijke vermogens het eerst verminderen, hangt af van de ziekte die de dementie veroorzaakt. Soms gaat het geheugen eerst achteruit, in andere gevallen ontstaan er eerst veranderingen in de emoties of het gedrag.

De achteruitgang van de hersenen kan heel snel gaan, maar ook heel geleidelijk. Ieder geval is verschillend. Na verloop van tijd kunnen mensen met dementie steeds minder zelfstandig functioneren. Bovendien raken ze verzwakt en worden ze kwetsbaarder voor andere ziekten en infecties. Uiteindelijk komen dementiepatiënten hierdoor te overlijden. In Nederland krijgt een op de vijf mensen te maken met dementie. De kans op dementie neemt toe naarmate we ouder worden. Toch zijn er ook enkele hersenziekten die dementie veroorzaken bij mensen onder de 65.

Oorzaken van dementie

Er zijn maar liefst vijftig verschillende ziekten die dementie veroorzaken. In de meeste gevallen van dementie gaat het om:

• de ziekte van Alzheimer
• frontotemporale dementie (FTD)
• vasculaire dementie
• Lewy Body dementie

De meest voorkomende is de ziekte van Alzheimer. In circa 70 procent van de gevallen is deze ziekte de oorzaak van dementie. Bij deze ziekte hopen eiwitten en/of vezels zich op in de zenuwcellen. Deze vormen zogenaamde 'plaques' en richten schade aan. Dit leidt onder andere tot geheugenproblemen en moeite met plannen en beslissingen nemen.

Een andere veelvoorkomende oorzaak van dementie is schade aan de bloedvaten in het hoofd. Er wordt dan gesproken van vasculaire dementie. Hiervan is sprake bij een op de zes dementiepatiënten. De symptomen verschillen afhankelijk van de locatie van de beschadiging, maar vaak gaan mensen langzamer spreken, denken en handelen.

Frontotemporale dementie tast vooral de persoonlijkheid, het gedrag en de talige vermogens aan. De naam verwijst naar de hersengebieden die hierbij aangetast worden: de frontaalkwab (het gebied dat vooral ons gedrag stuurt) en de temporaalkwab (die vooral verantwoordelijk is voor ons taalvermogen). Deze variant komt relatief vaak voor bij mensen onder de 65 jaar.

Lewy Body dementie is vernoemd naar zogenaamde 'Lewy bodies', specifieke eiwitafzettingen in de zenuwcellen van de hersenen. Deze zijn ook aanwezig bij de ziekte van Parkinson. Een deel van de symptomen zijn dan ook vergelijkbaar, zoals bevende lichaamsdelen, een gebogen houding en traagheid in de beweging. Daarnaast kunnen mensen met deze vorm van dementie lijden aan hallucinaties en waanvoorstellingen.

Symptomen dementie

De symptomen van dementie en de volgorde waarin ze op te merken zijn, verschillen per geval. De symptomen zijn onder andere afhankelijk van de oorzaak van de dementie en het hersengebied dat hierdoor wordt aangetast. Veel mensen die aan dementie leiden hebben steeds meer problemen met:

• informatie verwerken en onthouden
• spreken en schrijven
• voorwerpen herkennen
• ingewikkelde handelingen uitvoeren
• zich concentreren of de aandacht vasthouden
• denken en beelden vormen

Bovendien kun je in een later stadium vaak veranderingen opmerken in de stemming of het gedrag. Als je aan dementie lijdt, raak je sneller gedesoriënteerd. Je weet niet meer goed in welke tijd of omgeving je bent, of wie je voor je hebt. Je kunt ook last krijgen van lusteloosheid of juist een sterk gevoel van onrust. Ook waanvoorstellingen en hallucinaties komen soms voor bij dementie. Daarnaast is er vaak sprake van lichamelijke klachten, zoals incontinentie, ontstekingen en pijnklachten.

Hoe wordt de diagnose dementie gesteld?

De diagnose dementie is niet makkelijk te stellen. Er zijn namelijk veel verschillende oorzaken mogelijk voor de symptomen. Het diagnoseproces verloopt in verschillende stappen. Het begint met een bezoek aan de huisarts. Deze stelt vragen om het functioneren van de hersenen in te schatten en laat eventueel bloed- en/of urineonderzoeken uitvoeren. Zo kunnen andere oorzaken worden uitgesloten.

Vervolgens maakt de huisarts een afspraak met een goede bekende van de patiënt om te kijken of deze de problemen herkent. Soms wacht de huisarts af of deze vanzelf verminderen. Blijven ze, of nemen ze toe, dan volgt een doorverwijzing naar een specialist.

Een specialist op de afdeling neurologie of de geheugenpoli van een ziekenhuis kan op verschillende manieren de hersenen nader onderzoeken. Dit gebeurt bijvoorbeeld met neuropsychologisch onderzoek en eventueel door het maken van een MRI-scan. De specialist kan ook de oorzaak van de dementie vaststellen.

Risicofactoren/-groepen

Dementie komt bij veel mensen voor. Maar liefst een op de vijf mensen in Nederland krijgt ermee te maken. Vrouwen hebben een verhoogde kans op dementie. Gemiddeld een op de drie vrouwen wordt erdoor getroffen.

De kans op dementie neemt toe naarmate mensen ouder worden. 40 procent van de Nederlanders boven de 90 jaar heeft last van dementie.

Maar er zijn ook vormen die jongere mensen (onder de 65 jaar) treffen. Het gaat hierbij om circa 12.000 van de 270.000 dementiepatiënten die Nederland momenteel telt.

Erfelijke factoren kunnen een rol spelen bij de ontwikkeling van dementie. Maar ook je levensstijl kan van invloed zijn. Roken, een hoge bloeddruk, onvoldoende lichaamsbeweging, overgewicht en suikerziekte zijn enkele risicofactoren voor het ontstaan van dementie.

Behandeling van dementie

Voor de verschillende ziekten die dementie veroorzaken zijn op dit moment nog geen geneesmiddelen. Hiernaar wordt momenteel volop onderzoek verricht, bijvoorbeeld door de Alzheimer centra. Wel zijn er al medicijnen beschikbaar die de ziekte van Alzheimer en andere oorzaken van dementie kunnen vertragen en de symptomen kunnen verzachten. Het heeft dus zeker zin om in actie te komen als je te maken denkt te hebben met dementie. Er is goede begeleiding mogelijk bij dementie.

Prognose

Dementie ontwikkelt zich bij ieder mens op een andere manier. De één kan nog aardig lang zelfstandig blijven functioneren, bij de ander verloopt de achteruitgang van de geestelijke vermogens heel snel. Gemiddeld leven dementiepatiënten nog acht jaar nadat ze ziek zijn geworden. Met de juiste behandeling en begeleiding kan deze periode makkelijker gemaakt worden.