Zo verbeter je het contact met je naaste met dementie

We weten het allemaal: geheugenproblemen zijn het ­belangrijkste symptoom van ­dementie. Het blijkt lastig om de volle omvang ervan te (over)zien. Zo is het moeilijk te bevatten dat er echt iets stuk is in de hersenen en dat repareren niet lukt. Klinisch neuropsycholoog Hanneke Nijsten werkt veel met ­mensen met dementie en doet ook onderzoek. “We zijn gewend dat we dingen kunnen onthouden door te oefenen en herhalen”, zegt ze. “We denken dat iemand met dementie dit uiteindelijk ook kan. Maar het werkt echt niet.”

Verandering van gedrag of karakter

Geheugenverlies heeft grote ­gevolgen voor het contact met ­anderen. Denk alleen maar aan de dagelijkse gesprekken. Voor naasten is het vermoeiend om tien keer hetzelfde te moeten ­herhalen. Ook kan dementie ­problemen met taal veroorzaken. Iemand kan dan niet meer op de juiste woorden komen of de betekenis van woorden begrijpen. Diegene kan zich gaan schamen, onzeker worden en situaties uit de weg gaan. Nijsten: “Je ziet vaak een verandering van gedrag of ­karakter. Iemand wordt achterdochtig, is snel boos of vertoont ongepast gedrag. Maar het om­gekeerde kan ook: dat hij of zij juist vriendelijker en milder wordt. In beide gevallen lijkt je naaste opeens iemand anders geworden.”

Apathie

Nijsten promoveerde dit voorjaar op apathie, iets wat veel voorkomt bij mensen met dementie. Iemand met apathie neemt geen initiatief en toont weinig interesse en emoties meer. “Het is geen gemakzucht, ze kunnen het ‘willen’ simpelweg niet”, zegt ze. Het ­initiatief moet dus van de ander komen. Dat is best moeilijk, want waarom zou je dat doen als iemand ­nauwelijks lijkt te reageren op je ­aanwezigheid? Tegelijkertijd zakt de ander nog verder in een isolement. Volgens Nijsten is het zaak om de apathie voor even te proberen te doorbreken. Probeer rustig en geduldig contact te ­maken en let op kleine signalen, zoals een glimlach of oogcontact.

9 tips voor beter contact met een dementerende naaste

Goed contact houden begint volgens klinisch neuropsycholoog Hanneke Nijsten met begrip. Als je snapt wat er gebeurt in het hoofd van iemand met dementie, helpt dat de situatie te accepteren en je verwachtingen bij te stellen. Het contact zal anders worden, maar hoeft niet slecht te zijn. Nijsten raadt voor meer informatie de websites van Alzheimer Nederland en de Hersenstichting aan. Haar eigen tips:

1. Blijf geduldig

Raak niet geïrriteerd als je boodschap niet overkomt, maar blijf geduldig. Zeg ook niet: “Dat heb ik toch al gezegd”, maar stel iemand gerust. Is iets niet echt belangrijk, laat het dan gaan. Lukt het niet meteen, probeer het dan eens op een ander moment, of op een andere manier.

2. Gebruik één kalender

Mensen met dementie herinneren zich dingen van langer geleden, maar hebben moeite nieuwe informatie te onthouden. Daardoor raken ze verdwaald in de tijd. In de beginfase kan een agenda of kalender helpen. Zorg dat er één exemplaar is op een vaste plek. En zorg ervoor dat de juiste dag steeds zichtbaar is.

3. Gebruik meerdere zintuigen

Soms heeft iemand problemen met namen en woorden, maar zitten beelden nog wel goed in het geheugen. Zegt de naam van een kleinkind niets? Misschien helpt een foto. Benoem niet alleen koffie, maar laat het kopje zien of de geur ruiken.

4. Neem zelf het initiatief

Mensen met dementie kunnen weinig initiatief tonen, maar dat betekent niet dat ze niets willen. Vraag niet: “Waar heb je zin in?”, maar bedenk zelf dagelijkse bezig­heden en activiteiten. Geef iemand inspraak in wat je gaat doen, maar beperk het aantal keuzes.

5. Houd het klein

Bij dementie hebben de hersenen moeite om informatie en indrukken te verwerken. Beperk daarom de prikkels. Een druk kinderpartijtje is misschien geen aanrader. En denk bij uitstapjes ook eens aan kleine dingen, zoals op een bankje naar de boten kijken.

6. Kom in beweging

Er zijn aanwijzingen dat bewegen de achteruitgang bij dementie ­vertraagt. Bewegen zorgt voor een betere doorbloeding en kan helpen tegen onrust en passiviteit. Elke vorm van bewegen is goed, of je nu naar de winkel loopt of naar de keuken. Vraag hulp bij het koken en maak er een spelletje van de boontjes in de pan te gooien.

7. Blijf sociaal betrokken

Probeer zo lang mogelijk vast te ­houden aan wat iemand altijd deed. Zong je vader in een koor, breng hem daarheen als hij er zelf niet meer kan komen. Als iemand naar een dag­behandeling of verpleeghuis gaat, ben je een belangrijke informatiebron voor de zorgmedewerkers. Waar hield je naaste altijd van? Van welke muziek, welke films, welke activiteiten?

8. Ga terug naar mooie momenten

Heb je het gevoel dat je iemand kwijt bent? Denk terug aan mooie momenten en probeer of je daar iets van ­terug kunt halen. Kijk samen naar jullie favoriete film, foto’s van vakanties en luister naar de muziek waar je ­samen mooie herinneringen aan hebt.

9. Aanraken is óók contact

Zorg dat de ander je kan zien, maak oogcontact, noem de naam, raak ­iemand aan. Geef degene met ­dementie tijd om te reageren. Soms gaat praten moeilijk, maar kun je dichter bij elkaar komen door een aanraking: elkaars hand vast­houden of een knuffel geven.

Drs. Hanneke Nijsten is klinisch neuropsycholoog bij Archipel Zorggroep in Eindhoven en doet onderzoek naar (behandeling van) apathie bij mensen met dementie in het verpleeghuis. 

Een andere versie van dit artikel verscheen eerder in Plus Magazine september 2024. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.