Een effectieve aanpak
Naar schatting lijdt in Nederland 3 procent van de mensen aan een winterdepressie. Ongeveer 60 procent van de Nederlanders heeft last van de winterblues, een mildere vorm van de winterdepressie, of van één van de symptomen. Lichttherapie blijkt een effectieve en bewezen aanpak om de zon weer te zien schijnen.
Dr. Ybe Meesters van de polikliniek Winterdepressies van het Universitair Centrum Psychiatrie (UCP) van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) is gepromoveerd op het onderwerp winterdepressie.
Vermoeidheid en concentratieverlies
Over de diagnose zegt hij: "Je herkent een winterdepressie aan bepaalde symptomen: vermoeidheid en gebrek aan concentratie. Zie je bij een gewone depressie dat mensen vaak lijden aan slapeloosheid en verlies van eetlust, bij een winterdepressie is er juist een grote behoefte aan slapen en eten, vooral koolhydraatrijk en zoet voedsel."
"Ook heeft de patiënt last van sombere buien en is sneller geïrriteerd. Natuurlijk zijn er meer aandoeningen met dezelfde verschijnselen, zoals een 'gewone' depressie, maar kenmerkend voor een winterdepressie en winterblues is dat de patiënt in de zomer nergens last van heeft. Alle klachten verdwijnen zodra het buiten langer licht wordt."
Elke winter
De klachten komen elke winter terug en kunnen soms erg heftig zijn. Meesters: "Er zijn mensen die er zoveel last van hebben, dat ze zelfs zelfmoordneigingen krijgen. In onze kliniek komen per jaar ongeveer driehonderd mensen. De therapie bestaat uit een week lang elke ochtend 45 minuten vlak voor zonlichtvervangende lampen zitten.
"Het blijkt dat het licht via het netvlies naar binnen moet komen om effect te hebben. Ook moet het licht een bepaalde sterkte hebben, die wordt uitgedrukt in lux. Onze lampen zijn 10.000 lux. In de zomer wordt in de zon gemakkelijk een intensiteit waargenomen van 100.000 lux. Ter vergelijking: verlichting in kantoorruimtes bedraagt meestal niet meer dan 500 lux."
Meesters benadrukt dat een zonnebank absoluut ongeschikt is als lichttherapie. "In de kliniek gebruiken we speciale lampen, die niet schadelijk zijn voor de ogen. Een zonnebank werkt met ultraviolet licht. Dat is bedoeld om de huid te bruinen en daar mag je absoluut niet met open ogen onder liggen, omdat je daar blind van kunt worden. Niet doen dus!"
Werking van het lichaam
In Scandinavië is al langer bekend dat gebrek aan zonlicht kan leiden tot lichamelijke klachten. Hoe minder zonuren per dag, hoe hoger het risico op een winterdepressie.
Meesters zegt daarover: "Hoe het precies werkt weten we eigenlijk niet, daarover zijn allerlei theorieën en meningen. Feit is dat de oude Grieken het verschijnsel al kenden. Hypocrates sprak van 'melancholie' en schreef zijn patiënten voor om overdag in het zonlicht te gaan liggen."
Gebrek aan zonlicht speelt dus de belangrijkste rol bij het ontstaan van de winterdepressie. Ook stoffen als serotonine en melatonine zouden van invloed zijn, maar wetenschappelijk bewijs is daar nog niet voor.
De hoeveelheid melatonine is van invloed op onze biologische klok. Die klok kunnen we met licht bijsturen, en dat kan helpen als je een verstoord dag- en nachtritme hebt door bijvoorbeeld ploegendiensten of een jetlag.
Het melatoninegehalte regelt ook het serotoninegehalte in ons lichaam. Hoe meer serotonine, hoe prettiger je je voelt. Serotonine wordt opgebouwd uit koolhydraten. Heb je een tekort, dan ga je meer koolhydraten eten. Van te veel koolhydraten raak je vermoeid, en daar word je weer somber van.
Meesters vult aan: "Dat een verstoord ritme kan leiden tot slaapstoornissen en gezondheidsklachten - met grote invloed op je humeur - is bekend. Maar dat is toch iets anders dan een winterdepressie."
Voor wie
Je huisarts of andere behandelaar (bijvoorbeeld een psychiater of psycholoog) kan je voor lichttherapie doorverwijzen naar de polikliniek Winterdepressies van het UCP of een ander ziekenhuis waar lichttherapie wordt gegeven.
Je krijgt eerst een intakegesprek om vast te stellen of de klachten inderdaad worden veroorzaakt door een winterdepressie, of dat er misschien toch een andere oorzaak voor is.
Meesters legt dat uit: "We spreken van een winterdepressie als je de klachten al een aantal jaar hebt. Voor je therapie krijgt kijken we bovendien naar contra-indicaties, want niet iedereen mag lichttherapie volgen. Mensen met kwetsbare ogen, zoals diabetespatiënten, en mensen die bepaalde medicijnen gebruiken of kort geleden zijn geopereerd, zijn helaas uitgesloten.
Het resultaat
Volgens Meesters ontdekken steeds meer mensen dat hun winterdepressie eenvoudig verholpen kan worden met de lichttherapie. "Rond 1980 werd de eerste lichttherapie gegeven en in Groningen zijn we in 1987 gestart met onze gespecialiseerde winterdepressiekliniek. Het effect is groot. De meeste mensen zijn na een week helemaal van hun klachten af na vaak jaren getob."
"Ben je na een week nog niet helemaal klachtenvrij, dan lukt dat vaak wel na een vervolgtherapie. Bij slechts een klein percentage slaat de therapie niet aan en hen verwijzen we door naar een andere behandelaar."
Meesters raadt iedereen in ieder geval aan om dagelijks een wandeling te maken in het ochtendlicht. "Dat is het krachtigste licht. Ook structuur in je dagelijks leven en zorgen dat je actief blijft, kunnen helpen de winterblues te lijf te gaan."
Dat patiënten enthousiast zijn over de lichttherapie hoort Meesters dagelijks. 'Had ik dit maar eerder geweten' en 'dit is te mooi om waar te zijn, maar het is waar', zeggen ze.
Wil je je winterdepressie ook de baas worden? Dan is het volgens Meesters belangrijk zo snel mogelijk na het ontstaan van de klachten met lichttherapie te beginnen.
